1. Η ροτόντα Πριν από το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ξεκίνησαν οι ανασκαφές μιας τεράστιας ροτόντας κοντά στο Μυρέλαιο (D.T. Rice και T. Macridy),1 οι οποίες ολοκληρώθηκαν τη δεκαετία του 1960 από το R. Naumann.2 Το κεντρικό κτήριο που αποκαλύφθηκε ήταν πιθανόν του 5ου αιώνα και στεγαζόταν αρχικά με έναν τεράστιο θόλο. Το κτήριο έχει εξωτερική διάμετρο 41,80 μ., γεγονός που το καθιστά το δεύτερο μεγαλύτερο κυκλικό οικοδόμημα της Ρωμαιοβυζαντινής περιόδου (μόνο το Πάνθεον στη Ρώμη το ξεπερνά).3 Η εσωτερική διάμετρος είναι 29,60 μ. και το μέγιστο πάχος της τοιχοποιίας της ροτόντας είναι 6,10 μ. Το κατώτερο τμήμα του κτηρίου, το οποίο σώζεται σε ύψος 3,40 μ., είναι χτισμένο με συναρμοσμένους ασβεστολιθικούς δόμους. Το εσωτερικό του κυκλικού τοίχου αρθρωνόταν με μεγάλες : τέσσερις ορθογώνιες κόγχες στους κύριους άξονες και τέσσερις ημικυκλικές στους διαγώνιους άξονες. Το εξωτερικό του κτηρίου είχε εξομαλυνθεί στο βόρειο και νότιο τμήμα του και υπήρχαν είσοδοι στο εσωτερικό, μέσω των αντίστοιχων ορθογώνιων κογχών. Η βόρεια πύλη ήταν η κυρία είσοδος και σε αυτήν οδηγούσε ένα (πιθανόν) ημικυκλικό , από το οποίο σώζονται κατά χώρα μόνο δύο κίονες και τμήμα του ενός . Η διάμετρος του ημικυκλικού υπόστυλου προαύλιου, που βρισκόταν νότια της Μέσης οδού, υπολογίζεται ότι ήταν περίπου 55 μέτρα. Εξαιτίας του ολισθηρού εδάφους υπήρχαν οκτώ ημικυκλικά σκαλοπάτια μπροστά από την κυρία είσοδο. Τα ερείπια ενός τοίχου εμφανίζονται από τη νότια πλευρά της αίθουσας, ενώ εκεί κοντά βρέθηκε και μία βάση κίονα στην ίδια ευθεία με την τοιχοποιία. Αυτά τα ερείπια ερμηνεύτηκαν ως τμήμα μιας κιονοστοιχίας με κατεύθυνση Βορρά-Νότου, το αντίστοιχο της οποίας θα βρισκόταν δυτικά της νότιας εισόδου της ροτόντας. Εάν αυτή η υπόθεση είναι αληθινή, πρέπει να υπήρχε μια περίτεχνη πύλη που οδηγούσε στη ροτόντα από τα νότια. Ωστόσο, ακόμη νοτιότερα της τεράστιας ροτόντας, ανασκάφηκε άλλο ένα περίκεντρο κτήριο. Αυτό το μικρό οικοδόμημα βρισκόταν σε επίπεδο χαμηλότερο από αυτό της ροτόντας και είχε ένα δάπεδο που ήταν διακοσμημένο με . Η αρχική λειτουργία και η ταυτότητα της ροτόντας δεν έχουν αποσαφηνιστεί. Μια από τις πιθανότητες, λαμβάνοντας υπόψη την πιθανή χρονολόγηση του συγκροτήματος τον 5ο αιώνα, είναι ότι αποτελούσε το ανάκτορο της πριγκίπισσας Αρκαδίας, μέλους της Θεοδοσιανής δυναστείας.4 Επιπλέον, ο Naumann υποστηρίζει ότι το ημικυκλικό προστώο της ροτόντας θα μπορούσε να ταυτιστεί με τον Αμαστριανό, που χρησίμευε ως αγορά και τόπος δημόσιων εκτελέσεων στους Μέσους χρόνους (αυτή η ταύτιση έγινε δεκτή, για παράδειγμα, από τον A. Berger).5 Σύμφωνα με τις βυζαντινές πηγές, ο Αμαστριανός ήταν υπαίθριος χώρος που οριοθετούνταν από ημικυκλικό προστώο και συνδεόταν με τη Μέση οδό περίπου στην τοποθεσία της ροτόντας του Μυρελαίου. Το ημικυκλικό προστώο χωριζόταν από τη Μέση με ευθύγραμμο τοίχο που περιλάμβανε μια πύλη. Τα Πάτρια (10ος αιώνας) μας δίνουν άλλες ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες: Για παράδειγμα, υπήρχαν διάφορα ανάγλυφα και αγάλματα στο προαύλιο του Αμαστριανού, όπως ο Δίας που οδηγούσε ένα άρμα, χελώνες, μια προσωποποίηση του ποταμού Λύκου και ένα ανάγλυφο ενός άνδρα από την Άμαστρη με το δούλο του.6 Τον 8ο αιώνα, η ροτόντα πίσω από το προστώο πρέπει να ήταν ήδη κατεστραμμένη (κάτι που επιβεβαιώθηκε από τις ανασκαφές του 20ού αιώνα) και είναι πολύ πιθανό ότι η ημικυκλική αυλή μετατράπηκε σε αγορά κατά την εποχή εκείνη. 2. Το Παλάτι του Ρωμανού Α΄ Λεκαπηνού Η κατεστραμμένη ροτόντα επαναχρησιμοποιήθηκε όταν ένα νέο παλατινό οικοδόμημα ανεγέρθηκε ακριβώς πάνω στα ερείπιά της στους Πρώιμους Μέσους χρόνους. Σε κάποια προγενέστερη φάση –πριν από τις εργασίες ανέγερσης του νέου παλατιού– οι τοίχοι της ροτόντας είχαν ενισχυθεί και οι δύο είσοδοι είχαν χτιστεί. Το εσωτερικό του εναπομείναντος οικοδομήματος από την ύστερη Αρχαιότητα είχε μετατραπεί σε δεξαμενή, της οποίας η θολοδομία, που υποβασταζόταν από κίονες σε δεύτερη χρήση, δημιουργούσε μια υπερυψωμένη κρηπίδα πάνω στην οποία χτίστηκε το μεσαιωνικό παλάτι. Το παλάτι ήταν σαφώς μικρότερο από τη ροτόντα και κάλυπτε μόνο το ανατολικό τμήμα της κρηπίδας. Αποτελούνταν από έναν ορθογώνιας κάτοψης χώρο (21,75 x 7,80 μ.) με δύο γωνιακές πυργοειδείς κατασκευές που συνδέονταν με ένα προστώο.7 Έτσι, το κτήριο θύμιζε το ρωμαϊκό τύπο της έπαυλης με διάδρομο. Το κτήριο θεωρείται ότι ήταν το παλάτι του αυτοκράτορα Ρωμανού Α΄ Λεκαπηνού (920-944), που μετατράπηκε από τον ίδιο σε γυναικείο μοναστήρι, όπως μας είναι γνωστό από τις πηγές· αυτό βρισκόταν κοντά στην εκκλησία του Μυρελαίου (επίσης έργο του Ρωμανού), που σώζεται, αφού μετατράπηκε σε τζαμί (το Bodrum Camii). Πάντως, δεν είναι σίγουρο κατά πόσο ο Ρωμανός έχτισε αυτό το παλάτι. Σχετικά με αυτό το θέμα έχει προταθεί η άποψη ότι το παλάτι ίσως ταυτιζόταν με την Οικία του Κρατερού, η οποία ήταν προσαρτημένη στην ημικυκλική αυλή του Αμαστριανού: είτε του στρατηγού Θεοδώρου Κρατερού, που υπηρέτησε επί του αυτοκράτορα Θεοφίλου (πρώτο ήμισυ του 9ου αιώνα), είτε του Ανδρέα Κρατερού, που ήταν επί Βασιλείου Α΄ και Λέοντος Στ΄ (δεύτερο ήμισυ του 9ου αιώνα).8 |
1. Talbot Rice, D., “Excavations at Bodrum Camii 1930”, Byzantion 8 (1933), σελ. 151-176. 2. Naumann, R., “Der antike Rundbau beim Myrelaion und der Palast Romanos I. Lekapenos”, Istanbuler Mitteilungen 16 (1966), σελ. 199-216. 3. Striker, C., The Myrelaion (Bodrum Camii) in Istanbul (Princeton 1981), σελ. 13. 4. Naumann, R., “Der antike Rundbau beim Myrelaion und der Palast Romanos I. Lekapenos”, Istanbuler Mitteilungen 16 (1966), σελ. 206-208. 5. Naumann, R., “Neu Beobachtungen am Theodosiosbogen und Forum Tauri in Istanbul”, Istanbuler Mitteilungen 26 (1976), σελ. 133· Berger, A., “Untersuchungen zu den Patria Konstantinupoleos”, ΠΟΙΚΙΛΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ 8 (Bonn 1988), σελ. 344. 6. Berger, A., “Untersuchungen zu den Patria Konstantinupoleos”, ΠΟΙΚΙΛΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ 8 (Bonn 1988), σελ. 341-342. 7. Striker, C., The Myrelaion (Bodrum Camii) in Istanbul (Princeton 1981), σελ. 15. 8. Berger, A., “Untersuchungen zu den Patria Konstantinupoleos”, ΠΟΙΚΙΛΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ 8 (Bonn 1988), σελ. 345-346. |