1. Τοποθεσία – Ονομασία

Στους Βυζαντινούς χρόνους, η περιοχή ονομαζόταν Άγιος Φωκάς λόγω του ομώνυμου μοναστηριού. Στο «Ορτάκιοϊ κοινώς, και Άγιος Φωκάς παρ’ ημών καλούμενος», βρισκόταν η συγκεκριμένη μονή, που είχε οικοδομηθεί από τον αυτοκράτορα Βασίλειο, τον επονομαζόμενο Μακεδόνα. Η μονή αυτή καταστράφηκε τα χρόνια της Άλωσης και «αντ’ εκείνης, μετά την Άλωσιν, παρά των ημετέρων η πενιχρά εκκλησία εκτίσθη».¹ Η περιοχή στη συνέχεια πήρε το όνομα Ορτάκιοϊ (Μεσαχώρι), επειδή βρισκόταν ανάμεσα στο φρούριο Ρουμελί Χισάρ και την ευρύτερη περιοχή της Κωνσταντινούπολης.²

Σύμφωνα με τον Petrus Gyllius, η πεδιάδα όπου βρίσκεται ο οικισμός και ειδικά οι κήποι της περιοχής, οι οποίοι ήταν κοντά στις εκβολές του ποταμού που διέσχιζε την κοιλάδα, ήταν πολύ εύφορη και παρήγε τα ωραιότερα λαχανικά και οπωρικά. Ο Gyllius αναφέρει επίσης ότι το λιμάνι του χωριού ήταν πολυσύχναστο.³

2. Πληθυσμός

Μέχρι το 16ο αιώνα το χωριό κατοικούνταν μόνο από χριστιανούς. Τον αιώνα αυτό όμως εγκαταστάθηκαν πολλοί Εβραίοι που είχαν εξοριστεί από την Ισπανία. Την ίδια εποχή ήρθαν και μουσουλμάνοι.⁴ Ο Σκαρλάτος Βυζάντιος αναφέρει χαρακτηριστικά: «Μέχρι του Μεγάλου Σουλεϊμάνου κατωκείτο υπό χριστιανών μόνον και Ιουδαίων· τότε δε ο μέγας αυτού Δεφθερδάρ πασάς έκτισεν εν τη παραλία αυτού τζαμίον, μετά του οποίου ηνώθη έπειτα και εν άλλο μικρότερον, κτίσμα του Μπαλτατζή-Μαχμούδ αγά».⁵ Την ίδια ακριβώς πληροφορία συναντάμε και στον προγενέστερο Εβλιγιά Τσελεμπί, ο οποίος σημειώνει ότι πριν από την οικοδόμηση του εν λόγω τζαμιού από το Δεφτερδάρ Ιμπραχίμ πασά και το μετέπειτα εποικισμό του χωριού από Οθωμανούς, το Ορτάκιοϊ κατοικούνταν αποκλειστικά από χριστιανούς.⁶

Σύμφωνα με τον Ερέμια Τσελεμπί Κιομουρτζιάν, οι κάτοικοι του Μεσαχωρίου του 17ου αιώνα στην πλειονότητά τους ήταν Εβραίοι. Υπήρχαν κοινότητες Ρωμιών και Αρμενίων, ενώ οι μουσουλμάνοι ήταν λίγοι. Ο Κιομουρτζιάν αναφέρει επίσης ότι στο χωριό καλλιεργούνταν αγκινάρες.⁷

Το Ορτάκιοϊ διατηρούσε μέχρι και τον 20ό αιώνα τον «κοσμοπολίτικο» χαρακτήρα του. «Ο πληθυσμός του χωρίου σύγκεται εξ Οθωμανών, Ελλήνων, Αρμενίων και Ιουδαίων· υπάρχουσι δε εκκλησίαι: των Ορθοδόξων (Άγιος Φωκάς) και των Αρμενίων (της Θεοτόκου) ως και Συναγωγή».⁸ Ο εβραϊκός πληθυσμός του Ορτάκιοϊ αυξήθηκε περαιτέρω όταν το 1921 πολλοί Εβραίοι που μετανάστευσαν από τη Ρωσία εγκαταστάθηκαν στην περιοχή. Το 1936 η εβραϊκή κοινότητα του Ορτάκιοϊ έφτανε τις 700 οικογένειες.⁹

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Οικουμενικού Πατριαρχείου, το 1949 στην εν λόγω κοινότητα ζούσαν 156 οικογένειες.¹⁰ Λίγα χρόνια αργότερα, το 1955, σύμφωνα με τα στοιχεία που παραθέτει ο Χριστόφορος Χρηστίδης από το προσωπικό του αρχείο, στην κοινότητα του Ορτάκιοϊ κατοικούσαν 180 οικογένειες.¹¹ Σταδιακά και αυτή η κοινότητα άρχισε να παρακμάζει δημογραφικά τόσο λόγω της μετακίνησης προς πιο κεντρικές κοινότητες της πόλης, κυρίως μετά τα γεγονότα της 6ης-7ης Σεπτεμβρίου 1955, όσο και λόγω των αντιμειονοτικών μέτρων που υιοθετήθηκαν στο πλαίσιο όξυνσης των διμερών σχέσεων Ελλάδας και Τουρκίας τις επόμενες δεκαετίες, με κύρια αιτία το Κυπριακό.

3. Εκκλησία – Αγίασμα

Η εκκλησία του Αγίου Φωκά ξαναχτίστηκε μετά την Άλωση περίπου στο ίδιο σημείο όπου βρίσκεται και σήμερα. Το 1719 μια μεγάλη πυρκαγιά κατέστρεψε σημαντικό μέρος του χωριού και την εκκλησία. Η εκκλησία ανεγέρθηκε αμέσως αλλά το 1819 μία νέα πήρε τη θέση της. Ο ναός απέκτησε τη σημερινή μορφή του το 1856.¹²

Το αγίασμα του Αγίου Γεωργίου βρίσκεται στην ομώνυμη εκκλησία όπου υπάρχει και το νεκροταφείο της ορθόδοξης κοινότητας. Σύμφωνα με το Σκαρλάτο Βυζάντιο, το αγίασμα υπήρχε από τη Βυζαντινή περίοδο. Ο Κιομουρτζιάν το αναφέρει υπογραμμίζοντας ότι ήταν θαυματουργό.¹³ Το 18ο αιώνα ο Ιντζιτζιάν αναφέρει ότι την ημέρα της πανηγύρεως του αγιάσματος, δηλαδή στις 23 Απριλίου, μαζευόταν αρκετός κόσμος. Το 1838, με φιρμάνι του σουλτάνου Μαχμούτ Β΄, πάνω από το αγίασμα χτίστηκε η ξύλινη εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Άλλα δύο σημαντικά αγιάσματα της περιοχής ήταν της Αγίας Παρασκευής και του Αγίου Φωκά.¹⁴

Μετά την ανέγερση του παλατιού Ντολμαμπαχτσέ καθώς και των ανακτόρων του Τσιραγάν στα μέσα του 19ου αιώνα, το Ορτάκιοϊ αναπτύχθηκε ραγδαία και άλλαξε μορφή. Μέχρι τότε ουσιαστικά ήταν ένα σχετικά ασήμαντο χωριό που ο πληθυσμός του αποτελούνταν από κηπουρούς, ψαράδες, καϊκτσήδες κτλ.¹⁵ Από το 19ο αιώνα αυξήθηκαν σημαντικά οι ορθόδοξοι της περιοχής.

Σήμερα η περιοχή έχει ενσωμνατωθεί στον αστικό ιστό ως προάστειο της Κωνσταντινούπολης. Ιδιαίτερα γνωστή είναι για το περίφημο τζαμί της, χτισμένο στα μέσα του 19ου αιώνα σε νεο-μπαρόκ τεχνοτροπία. Από το Ορτάκιοϊ ξεκινά η γέφυρα του Βοσπόρου που ενώνει οδικά την Ευρώπη με την Ασία.

4. Εκπαίδευση – Σύλλογοι

Το 1798 η κοινότητα κατασκεύασε ένα ξύλινο κτίσμα κοντά στο νεκροταφείο που φιλοξένησε το σχολείο της κοινότητας. Το 1876 ανεγέρθηκε νέο σχολείο.¹⁶ Το 1884 η κοινότητα του Μεσαχωρίου συντηρούσε ένα δημοτικό με 110 μαθητές, ένα ελληνικό σχολείο με 40 μαθητές και ένα παρθεναγωγείο με 80 μαθήτριες. Συνολικά ο αριθμός των μαθητών και μαθητριών έφτανε στους 230.¹⁷ Το 1905 η κοινότητα συντηρούσε δύο σχολεία, ένα δημοτικό και ένα παρθεναγωγείο.¹⁸ Κατά το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, το σχολείο της κοινότητας έκλεισε λόγω έλλειψης πόρων. Το 1949 επαναλειτούργησε με μόλις 20 μαθητές. Κατά το έτος 1954-1955 είχε περίπου 40 μαθητές.¹⁹ Το 1955 διέθετε ένα πεντατάξιο δημοτικό σχολείο, ένα σχολικό συσσίτιο, μία φιλόπτωχο αδελφότητα και ένα δραστήριο μορφωτικό σύνδεσμο.²⁰

Ανάμεσα στις αδελφότητες της κοινότητας ξεχωρίζουμε τη Φιλόπτωχο Αδελφότητα Κυριών «Αγία Βαρβάρα», η οποία είχε αναπτύξει σημαντική δράση. Η αδελφότητα αυτή το 1949 άλλαξε το όνομά της σε Φιλόπτωχο Αδελφότητα των Κυριών της Κοινότητος Αγίου Φωκά.²¹ Στις αρχές του 20ού αιώνα υπήρχε ακόμα Αθλητικός Γυμναστικός Σύλλογος των νέων υπό το όνομα «Φειδιππίδης», η Φιλεκπαιδευτική και Φιλανθρωπική Αδελφότητα «Ορθοδοξία» και η Φιλόπτωχος και Φιλεκπαιδευτική Αδελφότητα «Άγιος Γεώργιος».²² Το 1949 συστάθηκε ο Μορφωτικός Σύνδεσμος Ορτάκιοϊ.²³