1. Εισαγωγή

Ήδη από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα οι Ρωμιοί της Κωνσταντινούπολης αναπτύσσουν δράση γύρω από την οργάνωση αθλητικών δραστηριοτήτων. Αν και μέχρι και την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα αυτές οι δραστηριότητες ήταν περιστασιακές, ωστόσο με την πάροδο του χρόνου οδήγησαν στη δημιουργία αρκετών αθλητικών σωματείων, στη σταθερή οργάνωση αξιόλογων τοπικών αθλητικών εκδηλώσεων καθώς και στην ανάδειξη σημαντικών αθλητών. Πολλοί από τους αθλητές κατόρθωσαν να διακριθούν και σε σημαντικές αθλητικές διοργανώσεις της εποχής εκτός Κωνσταντινούπολης, στις οποίες προσκαλούνταν βάσει των αξιόλογων επιδόσεών τους (τέσσερις μάλιστα αναδείχτηκαν και ολυμπιονίκες). Ενδεικτικά μπορεί κανείς να μνημονεύσει τις επιτυχημένες παρουσίες των αθλητών από συλλόγους της Κωνσταντινούπολης στους Πανιώνιους αγώνες της Σμύρνης, στους Παναιγύπτιους αγώνες της Αλεξάνδρειας και στους Πανελλήνιους αγώνες των Αθηνών.

2. Οι αγώνες

Στην Κωνσταντινούπολη η σημαντικότερη αθλητική διοργάνωση ήταν οι Πανκωνσταντινουπόλειοι Αγώνες. Πραγματοποιήθηκαν 23 φορές, από το 1910 μέχρι και το 1922. Την ευθύνη της διοργάνωσης την είχε κάθε χρόνο και διαφορετικό σωματείο της Πόλης, σε αντίθεση με ό,τι συνέβαινε στη Σμύρνη, όπου η οργάνωση των Πανιώνιων αγώνων ήταν αποκλειστική υπόθεση του «Πανιωνίου».

Οι πρώτοι Πανκωνσταντινουπόλειοι αγώνες διεξήχθησαν στις 25 Ιουλίου και την 1η Αυγούστου του 1910. Η τέλεσή τους έγινε με την έγκριση και υπό την αιγίδα του τότε «Συνδέσμου Ελληνικών Αθλητικών Γυμναστικών Σωματείων» (ΣΕΑΓΣ), με υπεύθυνο σωματείο για την οργάνωση των αγώνων τον «Άρη». Εκτός από το παραπάνω σωματείο συμμετείχαν και οι τοπικοί σύλλογοι «Αχιλλεύς», «Ερμής», «Ηρακλής», «Θησεύς», «Ιάσων» και «Φειδιππίδης». Έλαβαν μέρος πολλοί αθλητές, ενώ τους αγώνες παρακολούθησε πλήθος θεατών. Το πρόγραμμα των αγώνων περιλάμβανε αγωνίσματα δρόμου, αλμάτων και ρίψεων.

Μια άλλη προσπάθεια των συλλόγων των Ρωμιών της Πόλης για τη διεξαγωγή αθλητικών δρώμενων σε σταθερή βάση ήταν και η διοργάνωση των αγώνων «Αρτεμίσια» το 1922. Ωστόσο η προσπάθεια αυτή δεν είχε συνέχεια εξαιτίας των δυσχερών συνθηκών μετά τα γεγονότα της Σμύρνης.

Μέχρι το 1922 τη φροντίδα για τις αθλητικές δραστηριότητες είχε ένα συντονιστικό όργανο, ο «Σύνδεσμος Αθλητικών Σωματείων Κωνσταντινουπόλεως». Στόχος του Συνδέσμου ήταν να φέρνει σε επικοινωνία τους υπεύθυνους των συλλόγων, να συγκεντρώνει πληροφορίες για τα προβλήματα που παρεμπόδιζαν την ομαλή λειτουργία των σωματείων, και να προωθεί και να επιβλέπει τις προσπάθειες διοργάνωσης των αθλητικών εκδηλώσεων.¹ Εκτός από τις τοπικές αθλητικές συναντήσεις που διοργάνωνε ο Σύνδεσμος, έγιναν προσπάθειες για την οργάνωση και διεθνών αθλητικών συναντήσεων. Αυτό το εγχείρημα απέβλεπε στην τακτική και σταθερή επαφή των αθλητικών σωματείων της Κωνσταντινούπολης με συλλόγους από άλλες χώρες και γενικότερα με τις εξελίξεις που αφορούσαν τον αθλητισμό σε διεθνές επίπεδο.

Η πρώτη απόπειρα για την καθιέρωση αθλητικών συναντήσεων διεθνούς εμβέλειας επιχειρήθηκε τον Μάιο του 1922 (27 και 29 Μαΐου). Επρόκειτο για τη διοργάνωση διεθνών αθλητικών αγώνων στο περίφημο στάδιο του Ταξίμ. Μάλιστα στην επιτροπή που ήταν υπεύθυνη για τη διεξαγωγή των αγώνων κλήθηκαν να συμμετάσχουν εκπρόσωποι των αθλητικών ομοσπονδιών όλων των εθνοτήτων της Κωνσταντινούπολης. Το πρόγραμμα της διοργάνωσης περιλάμβανε αγωνίσματα κλασικού αθλητισμού, ποδοσφαιρικές συναντήσεις, ενώ ένα μέρος τους αφιερώθηκε στο σχολικό αθλητισμό.

Όσον αφορά τον αθλητικό εξοπλισμό για την εκγύμναση και προπόνηση των αθλουμένων, σπουδαίο ρόλο διαδραμάτισε η λειτουργία χειμερινού γυμναστηρίου στο κέντρο του Πέραν. Σύμφωνα με δημοσιεύματα του Τύπου της εποχής (1900), από τους πρωτεργάτες της λειτουργίας του ήταν ο καθηγητής φυσικής αγωγής και διευθυντής του γυμναστηρίου Ηρακλής Στάγκαλης. Στα ίδια δημοσιεύματα αναφέρεται ότι το γυμναστήριο στεγαζόταν αρχικά στην αίθουσα «Σπόνεκ» στο Γαλατά-σεράι και έπειτα στις εγκαταστάσεις του συλλόγου «Ερμής», απέναντι από το κτήριο της αγγλικής πρεσβείας.²

3. Τα σημαντικότερα σωματεία

Οι διεργασίες για τη σύσταση αθλητικών σωματείων στην Κωνσταντινούπολη χρονολογούνται από τη δεκαετία του 1870.

Το πρώτο αθλητικό σωματείο της Πόλης θεωρείται ο «Ερμής», που ιδρύθηκε το 1877. Από τότε δημιουργήθηκαν αρκετά σωματεία που ανέπτυξαν πλούσια δράση στο χώρο του αθλητισμού. Κάποια από αυτά ήταν αμιγώς αθλητικά («Άρης», «Θησεύς», «Αχιλλεύς», «Ιάσων», «Φειδιππίδης», «Ήφαιστος», «Αίας», «Περσεύς»), και άλλα, εκτός από την ανάπτυξη του αθλητισμού, στόχευαν και στην ανάπτυξη καλλιτεχνικών/εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων. Ενδεικτικά αναφέρονται ο «Μουσικός Σύλλογος Ορφεύς», που ιδρύθηκε στο Φανάρι το 1885, ο «Διδασκαλικός Γυμναστικός Σύλλογος Δράσις», που ιδρύθηκε το 1914, και ο «Μουσικογυμναστικός σύλλογος "Η Τερψιχόρη"», που ιδρύθηκε στη συνοικία Έξι Μάρμαρα το 1912.³

Ο σύλλογος Κωνσταντινουπόλεως «Ερμής», όπως ήδη αναφέρθηκε, ιδρύθηκε το 1877 και ανέπτυξε σημαντικότατη για τα δεδομένα της εποχής αθλητική δράση μέχρι και το 1922. Ιδρυτές του θεωρούνται τρεις απόφοιτοι του Λυκείου του Πέραν, ο Κ.Δ. Κωσταράκης, ο Ι.Α. Ζερβουδάκης και ο Α.Κ. Στεφόπουλος. Αρχικά το σωματείο έλαβε την επωνυμία «Κλειώ» αλλά γρήγορα μετονομάστηκε σε «Ερμής». Στο καταστατικό ίδρυσής του ορίστηκε ως κεντρικός στόχος της λειτουργίας του «η διανοητική ανάπτυξις των κατοίκων της Ανατολής». Παρακάτω ορίστηκαν και τα μέσα με τα οποία θα επιχειρούνταν η υλοποίηση του στόχου, τα οποία δεν ήταν άλλα από τη διοργάνωση δημόσιων διαλέξεων και μαθημάτων, τη δημιουργία περιοδικής έκδοσης (η έκδοση αυτή είχε τον τίτλο «Ερμής»), τη διοργάνωση διαγωνισμών, την ενίσχυση άπορων μαθητών της κοινότητας, τη συγκρότηση βιβλιοθήκης, στην οποία θα μπορούσαν να έχουν πρόσβαση όλοι, και τη συγκρότηση «Σχολείων της Κυριακής».⁴

Προτεραιότητά τους τα μέλη του «Ερμή» έθεσαν την εξασφάλιση ελεύθερων χώρων οι οποίοι θα μπορούσαν να μετατραπούν σε χώρους εκγύμνασης και προπόνησης προκειμένου να αναπτυχθεί ο αθλητισμός (κυρίως η γυμναστική) στους κόλπους της νεολαίας. Έτσι, αρκετά σύντομα δημιούργησαν υπαίθριο γυμναστήριο πίσω από την Ανατολική Λέσχη. Στο χώρο αυτό διεξάγονταν κυρίως σχολικοί αγώνες, υπό την αιγίδα μάλιστα του Πατριάρχη. Οι αγώνες, εκτός από την προβολή του αθλητισμού, είχαν στόχο και την οικονομική ενίσχυση των διαφόρων σχολείων της Πόλης.⁵ Πάντως η μέριμνα των υπευθύνων του σωματείου για τη βελτίωση των χώρων εκγύμνασης στους οποίους φιλοξενούνταν οι αθλητές του φαίνεται και από την επιμονή τους να ζητούν πληροφορίες από συλλόγους της Ελλάδας για ζητήματα που αφορούσαν το σχεδιασμό γυμναστηρίων, την οργάνωση των προπονήσεων, τα προγράμματα εκγύμνασης κ.λπ.⁶

Εκτός από τον «Ερμή», ένας από τους σημαντικότερους συλλόγους ήταν επίσης η «Ελληνική Ομάδα Ποδοσφαίρου». Μετά το 1922 μετονομάστηκε σε «Αθλητικό Σύλλογο Πέραν (Πέρα Κλουπ)» και αργότερα, υποχρεωτικά, σε «Μπέιογλου Σπορ». Μέχρι το 1926 οι δραστηριότητες του συλλόγου φιλοξενήθηκαν στο έρημο γυμναστήριο του «Ερμή», ο οποίος διέκοψε τη λειτουργία του μετά το 1922. Αρχικά ο σύλλογος συντηρούσε δύο τμήματα, ποδοσφαίρου και γυμναστικής. Αργότερα δημιουργήθηκαν τμήματα πάλης και πυγμαχίας, ενώ από το 1926 και έπειτα οργανώθηκαν και τμήματα μπάσκετ και βόλεϊ. Μάλιστα οι αθλητές του βόλεϊ για πολλά χρόνια αναδείκνυαν την ομάδα του «Α.Σ. Πέραν» πρωταθλήτρια Τουρκίας. Μετά το 1926 οι χώροι του συλλόγου μεταφέρθηκαν στο κτήριο της Φιλοπτώχου Αδελφότητας Κυριών του Πέραν.

Ο «Αθλητικός Σύλλογος Πέραν» στη μακρόχρονη ιστορία του απέσπασε σημαντικές διακρίσεις στα περισσότερα τμήματα που διατηρούσε. Μάλιστα το ποδοσφαιρικό τμήμα του σωματείου αγωνιζόταν έως το 1962 στη μεγαλύτερη ποδοσφαιρική κατηγορία της Τουρκίας. Οι παραπάνω διακρίσεις οφείλονταν εν πολλοίς στις προσπάθειες παραγόντων του συλλόγου, όπως ήταν οι Γ. Χαλκούσης, Στρ. Κανάκης, Γ. Μουζάκης, Α. Τρίπος κ.ά.

Σημαντικότατη ήταν και η συμβολή πολλών αθλητών του συλλόγου, μερικοί από τους οποίους διακρίθηκαν στον ελλαδικό και τον διεθνή αθλητικό χώρο. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι από τον «Α.Σ. Πέραν» ξεκίνησε τον αθλητισμό ο αθλητής και μετέπειταπροπονητής της ομάδας άρσης βαρών Χρ. Ιακώβου, ο μετέπειτα ποδοσφαιριστής της ΑΕΚ Αλ. Σοφιανίδης κ.ά.⁷

Άλλο ένα σημαντικό αθλητικό σωματείο της Κωνσταντινούπολης ήταν ο «Αθλητικός Γυμναστικός Σύλλογος Ηρακλής». Ιδρύθηκε το 1896 και η ιστορία της δράσης του συνδέθηκε με το γυμναστήριο που συντηρούσε στο οίκημα το οποίο ανεγέρθηκε για να στεγάσει το Νέο Παιδαγωγικό Σχολείο.

Το 1899 η αδελφότης «Πρόοδος», μαζί με μέλη της «Φιλοπτώχου Αδελφότητος», αποφάσισαν να ανεγείρουν ένα οίκημα προκειμένου να στεγασθούν και να εργασθούν αργότερα πτωχοί νέοι και άπορα κορίτσια από τα Ταταύλα. Το εγχείρημα της ανέγερσης του κτηρίου της Παιδαγωγικής Σχολής που θα φιλοξενούσε τους άπορους νέους της περιοχής το υποστήριξε οικονομικά ο Βασίλειος Ζαχάρωφ. Ωστόσο, όταν ολοκληρώθηκε η ανέγερση, οι ενέργειες για τη λειτουργία της Παιδαγωγικής Σχολής διακόπηκαν. Τα μέλη του «Ηρακλή», επωφελούμενα από την παραπάνω εξέλιξη, μετέφεραν το γυμναστήριο του συλλόγου από ένα παλιό ξύλινο οίκημα στο νέο οίκημα της Παιδαγωγικής Σχολής. Αυτή η κίνηση αποδείχτηκε μεγάλης σημασίας καθώς οι νέες εγκαταστάσεις του γυμναστηρίου και οι εξαιρετικές συνθήκες που πρόσφερε προσέλκυσαν πολλούς νέους της Κωνσταντινούπολης. Ιδιαίτερη ώθηση δόθηκε στο άθλημα της ενόργανης γυμναστικής, αφού η εγκατάσταση σύγχρονων για την εποχή οργάνων ευνόησε την εφαρμογή νέων προπονητικών μεθόδων.

Ανάμεσα στους αθλητές του «Ηρακλή» που πέτυχαν σημαντικές διακρίσεις σε μεγάλες διοργανώσεις ήταν οι αδελφοί Γεώργιος και Νικόλαος Αλιμπραντής. Επρόκειτο για δύο αθλητές της γυμναστικής, ο ένας στο αγώνισμα του μονόζυγου και ο άλλος στην αναρρίχηση επί κάλω. Η σημαντικότερη διάκρισή τους επιτεύχθηκε στη Μεσολυμπιάδα του 1906, στην Αθήνα, όπου η Ολυμπιακή Επιτροπή είχε προσκαλέσει τους δύο αθλητές του συλλόγου λόγω των εξαιρετικών εμφανίσεων και επιδόσεών τους σε προηγούμενες διοργανώσεις. Στο Καλλιμάρμαρο Στάδιο της Αθήνας, οι αδελφοί Αλιμπραντή κατέκτησαν δύο χρυσά μετάλλια μένοντας στην ιστορία του συλλόγου ως οι δύο πρώτοι ολυμπιονίκες του.

Την ίδια εποχή, εκτός από το τμήμα γυμναστικής ο σύλλογος ανέπτυξε σε σημαντικό βαθμό και τμήμα ελληνορωμαϊκής πάλης, με καθοδηγητή ένα από τα ιδρυτικά μέλη του, τον Μενέλαο Καροτσιέρη. Μάλιστα ο Καροτσιέρης από το 1927 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και αργότερα αναδείχτηκε πρόεδρος της Ελληνικής Ομοσπονδίας Πάλης.

Το 1922 ο σύλλογος μετονομάζεται σε «Αθλητικός Γυμναστικός Σύλλογος Τατάουλων», ενώ νέοι κοινοτικοί παράγοντες έρχονται να ενισχύσουν τις δραστηριότητες του συλλόγου. Ενδεικτικά αναφέρουμε τον Γιασουμή Σκένδρη, ο οποίος με πρωτοβουλία του κατορθώνει να καθιερώσει ετήσιες αθλητικές επιδείξεις στο ανοικτό γήπεδο πίσω από το κτήριο του συλλόγου.

Τη δεκαετία του 1930, ο Διονύσης Σακαλάκης, απόφοιτος του Ροβερτείου Αμερικανικού Κολεγίου (Robert College), μαζί με άλλους αποφοίτους των Λυκείων της Πόλης, οργανώνει το Φιλολογικό Τμήμα του συλλόγου. Η λειτουργία του στηρίχτηκε εν πολλοίς στη δημιουργία μιας αξιόλογης βιβλιοθήκης.

Την ίδια περίοδο ο «Α.Γ.Σ. Ταταύλα» εντείνει τις δραστηριότητές του και στον αθλητικό τομέα. Ιδρύονται τμήματα μπάσκετ, βόλεϊ, ποδηλασίας, κλασικού αθλητισμού κ.ά. Από τις τάξεις των εν λόγω τμημάτων αναδείχτηκαν αξιόλογοι αθλητές, με διακρίσεις σε τοπικές και διεθνείς διοργανώσεις. Τη δεκαετία του 1960 ο σύλλογος μεταφέρθηκε στον ελλαδικό χώρο, στην Αθήνα, όπου και συνεχίζει μέχρι και τις μέρες μας τη δράση του.⁸