1. Ιστορία

Το νησί της Αντιγόνης ανήκει στο σύμπλεγμα των Πριγκηποννήσων. Απέχει 9 μίλια από το λιμάνι της Κωνσταντινούπολης και 3 μίλια από την ασιατική ακτή της πόλης. Είναι το τρίτο νησί των Πριγκιποννήσων σε μέγεθος.

Το νησί ήταν γνωστό στην Αρχαιότητα ως Πάνορμος. Στο Λεξικόν Ιστορίας και Γεωγραφίας των Βουτυρά και Καρύδη αναφέρονται τα εξής: «[...] κληθείσα Αντιγόνη, ίσως μεν υπό Δημητρίου του Πολιορκητού, πότε εστράτευσε κατά Λυσιμάχου και Κασσάνδρου, προς ελευθερίαν του Βοσπόρου και Ελλησπόντου, και εις τιμήν του πατρός αυτού Αντιγόνου, ίσως δε και από Αντιγόνου, υιού του Καίσαρος Βάρδα, ως υποτίθησιν, ουκ απεικότως, ο Σκαρλάτος Βυζάντιος».¹ Ο τελευταίος αναφέρει επίσης ότι, σύμφωνα με το Χάμερ, οι Τούρκοι ονομάζουν το νησί Μπουργκάζ (Burgaz) «προς ανάμνησιν […] του υφισταμένου ποτέ εν αυτού φρουρίου (Panormum castrum)».²

Το χωριό της Αντιγόνης ήταν ένα ψαροχώρι με σχεδόν αποκλειστικά ρωμαίικο πληθυσμό. Ο Petrus Gyllius σημείωνε στα μέσα του 16ου αιώνα ότι γύρω από το παραθαλάσσιο χωριό της Αντιγόνης υπήρχαν αμπέλια και ότι τα υπόλοιπα μέρη του νησιού, που ήταν γενικά βραχώδη, καλύπτονταν από δεντρολίβανα, κουμαριές, βαλανιδιές και λάβδανα.³ Σύμφωνα με τον Εβλιγιά Τσελεμπί, το 17ο αιώνα οι κάτοικοι του νησιού ήταν πλούσιοι καραβοκύρηδες. Ο ίδιος συγγραφέας αναφέρει ότι στο νησί υπήρχαν περίπου τριακόσια σπίτια περιστοιχισμένα με αμπέλια και περιβόλια.⁴

Το Λεξικόν Ιστορίας και Γεωγραφίας αναφέρει: «Το επί της Αντιγόνης χωρίον συνοικίζεται άπαν υπό Ελλήνων, ο δε ναός αυτού τιμώμενος επ’ ονόματι του Προδρόμου κείται ίσως επί του μέρους, ένθα πρότερον μεν ην ο τάφος, εν ω είχε κατακλείσει μετά δύο ληστών τον πατριάρχην Μεθόδιον Α΄ ο αυτοκράτωρ Θεόφιλος».⁵ Είναι ιστορικά τεκμηριωμένο ότι η Αντιγόνη υπήρξε παραδοσιακά χώρος όπου αποχωρούσαν επίσημοι άντρες ή εξορίζονταν έκπτωτοι πατριάρχες. «Έτι δε εις την νήσον ταύτην άνδρες επίσημοι εξωρίσθησαν, πρώτον μεν ο υπό Θεοφίλου του Βασιλέως εις έναν τάφον μετά δύω ληστών ζων κατακλεισθείς Μεθόδιος ο αγιώτατος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, επομένως δε και ο καταβιβασθείς από του θρόνου υπό Κωνσταντίνου του Πορφυρογεννήτου, Στέφανος ο Βασιλούς, ο του Λακαπινού υιός».⁶

Όταν ξεκίνησαν τα τακτικά δρομολόγια των πλοίων, το 1846, το νησί συνδέθηκε με την Κωνσταντινούπολη. Έτσι, με την έλευση του ατμόπλοιου και την καθιέρωση τακτικών δρομολογίων η περιοχή εντάχθηκε στον αστικό ιστό και μετατράπηκε σε θέρετρο των αστικών στρωμάτων των Ελληνορθόδοξων.⁷

Ο πληθυσμός της Αντιγόνης μέχρι περίπου τα μέσα του περασμένου αιώνα ήταν κυρίως Ρωμιοί. Οι περισσότεροι ασχολούνταν με την αλιεία και την καλλιέργεια λουλουδιών. Τα καλοκαίρια ο πληθυσμός αυξανόταν καθώς, πέρα από περίπου 1.500 μόνιμους κατοίκους, υπήρχαν και 2.000 παραθεριστές.⁸

2. Εκκλησία

Η ορθόδοξη κοινότητα της Αντιγόνης υπάγεται στη μητρόπολη των Πριγκηποννήσων. Στην κορυφή του νησιού δεσπόζει το οροπέδιο του Χριστού, όπου υπήρχε από τα χρόνια της αυτοκρατορίας του Βασιλείου του Μακεδόνα (867-886) μέχρι περίπου το 17ο αιώνα η μονή της Θεοκορυφώτου. Το οροπέδιο αυτό, με ύψος 170 μέτρα, αποτελεί το δεύτερο υψηλότερο βουνό των Πριγκιποννήσων.⁹ Σύμφωνα με την παράδοση, η εν λόγω μονή καταστράφηκε με διαταγή του σουλτάνου, όταν ένας Eβραίος γιατρός που είχε αναλάβει καθήκοντα στο παλάτι απέτυχε να θεραπεύσει μια γυναίκα του παλατιού, ισχυριζόμενος ότι εκείνη είχε φοβηθεί θανάσιμα από μια μεγάλη πυρκαγιά που είχαν ανάψει οι μοναχοί για να κάψουν το ομοίωμα του Ιούδα. Το 1868 ανεγέρθηκε ένας μικρός ναός στο σημείο αυτό.¹⁰

Ο ναός του Ιωάννη Προδρόμου Αντιγόνης ήταν έργο του Νικολάου Δημάδη, γιου του αρχιτέκτονα της Μεγάλης του Γένους Σχολής. Ο μολυβδοσκέπαστος επιβλητικός ναός χτίστηκε το 1899 πάνω στα ερείπια του παλαιότερου ναού. Η εκκλησία, χτισμένη με γαλλικά τούβλα, φάνταζε «ολοπόρφυρη» και θύμιζε καθολικό βυζαντινής μονής. Το 1950 η τότε διοικούσα εφοροεπιτροπή της κοινότητας προέβη σε εργασίες ανακαίνισης με αποτέλεσμα οι εξωτερικές επιφάνειες να επιχρισθούν.¹¹

Σημαντικό αγίασμα της Αντιγόνης είναι αυτό του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου που βρίσκεται πίσω από την ομώνυμη κοινοτική εκκλησία και γιορτάζει στις 29 Αυγούστου. Το πρώτο κτήριο του αγιάσματος, που δε σώζεται σήμερα, είχε κατασκευαστεί ταυτόχρονα με την εκκλησία. Η ανακαίνιση του αγιάσματος έγινε το 1961. Άλλα αγιάσματα ήταν του Αγίου Νικολάου και του Προφήτη Ηλία.¹²

Το κοινοτικό νεκροταφείο της Αντιγόνης είχε κοιμητηριακό ναό αφιερωμένο στη Μεταμόρφωση του Κυρίου και χρησιμοποιήθηκε μέχρι το 1923.¹³

Στο βόρειο τμήμα του νησιού βρίσκεται το μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου, το επονομαζόμενο «καρίπ», που σημαίνει φτωχό ή πενιχρό και αποδίδει την απλότητα του μοναστηριού. Ήταν μετόχι της μονής του Μεγάλου Σπηλαίου στην Πελοπόννησο.¹⁴ Το μοναστήρι αυτό παραχωρήθηκε το 1776 στη συντεχνία των καπήλων και επισκευάστηκε από αυτούς.¹⁵ Ο ναός της μονής καταστράφηκε κατά το σεισμό του 1894 και ανοικοδομήθηκε αμέσως μετά.¹⁶

3. Εκπαίδευση

Στην πεντατάξια μεικτή δημοτική σχολή της Αντιγόνης το 1923 φοιτούσαν συνολικά 69 μαθητές. Το σχολικό έτος 1951-1952 το σύνολο των μαθητών ήταν 31, το 1961-1962 ήταν 21, ενώ το 1971-1972 ο αριθμός των μαθητών είχε μειωθεί μόνο στους 2. Το κοινοτικό σχολείο έκλεισε το 1974.¹⁷

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της εφημερίδας Μακεδονία, το 1951 η εν λόγω κοινότητα αποτελούνταν από 97 οικογένειες.¹⁸ Λίγα χρόνια αργότερα, το 1955, σύμφωνα με τα στοιχεία που παραθέτει ο Χριστόφορος Χρηστίδης από το προσωπικό του αρχείο, η κοινότητα της Αντιγόνης διέθετε εξατάξιο δημοτικό σχολείο και μορφωτικό σύνδεσμο.¹⁹

Ο αριθμός των Ρωμιών του νησιού μειώνεται δραστικά ειδικά μετά τις απελάσεις του 1964. Ενδεικτικό είναι ότι, ενώ το 1965 άνοιξε στην αγορά της Αντιγόνης το πρώτο τουρκικό κατάστημα, περίπου μία δεκαετία αργότερα, το 1978, έκλεινε το τελευταίο ρωμαίικο κατάστημα που απέμενε.²⁰ Η ορθόδοξη κοινότητα της Αντιγόνης αριθμεί σήμερα γύρω στους 25 μόνιμους κατοίκους.²¹