1. Εισαγωγή

Το Μαναστίρ Μεστσιντί (Manastır Mescidi) βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα της Κωνσταντινούπολης, κοντά στο Τοπκαπί, τη βυζαντινή Πύλη του Ρωμανού. Η ανωδομή της εκκλησίας έχει υποστεί σημαντικές αλλαγές, καθώς σήμερα καλύπτεται με μια ξύλινη στέγη. Τα αρχικά ανοίγματα, θύρες και παράθυρα, έχουν τροποποιηθεί. Η εσωτερική διακόσμηση έχει χαθεί, με εξαίρεση τα δύο γλυπτά κιονόκρανα, μέρος του τριπλού αψιδωτού ανοίγματος που σηματοδοτούσε το πέρασμα από το νάρθηκα στον κυρίως ναό.¹

2. Ιστορία, αρχιτεκτονική, ταύτιση

Στη σημερινή του μορφή, το Μαναστίρ Μεστσιντί είναι ένα μονόκλιτο κτήριο σχετικά μικρών διαστάσεων, με τις τρεις χαρακτηριστικές προεξέχουσες αψίδες στα ανατολικά και το νάρθηκα στα δυτικά. Ορισμένα από τα αρχικά χαρακτηριστικά του οικοδομήματος διαπιστώθηκαν σε μια ανασκαφή υπό τη διεύθυνση του Αριστείδη Πασαδαίου τη δεκαετία του 1960.² Ο Πασαδαίος αποκάλυψε τμήματα από δύο παράλληλους τοίχους θεμελίωσης με κατεύθυνση Ανατολή – Δύση στον κυρίως ναό, οι οποίοι προορίζονταν προφανώς για τα εσωτερικά στηρίγματα της εκκλησίας, καθώς και για την προέκταση των τοίχων που χώριζαν τα τρία μέρη του Βήματος. Επίσης ήρθε στο φως η θεμελίωση του περίστωου που αρχικά περιέβαλλε το κτήριο στη βόρεια, νότια και δυτική πλευρά του. Ο Πασαδαίος αναπαρέστησε το κτήριο ως καμαροσκέπαστη βασιλική, παρόμοια με εκείνες της Καστοριάς, άποψη την οποία συμμερίστηκε ο Ćurčić. Ο Mathews, από την άλλη, θεωρεί ότι ο ναός ανήκε στον τύπο του εγγεγραμμένου σταυροειδούς. Εξίσου ασαφές παραμένει κατά πόσο το εξωτερικό περίστωο ήταν καμαροσκεπές ή όχι.³ Η τοιχοποιία παραπέμπει στην Παλαιολόγεια περίοδο, αν και ο Πασαδαίος επιχειρηματολόγησε υπέρ μιας πρωιμότερης χρονολόγησης στον 11ο αιώνα.

Το μικρό μέγεθος του Μαναστίρ Μεστσιντί μάλλον υποδεικνύει ότι επρόκειτο για ένα από τα παρεκκλήσια μονής και όχι για το καθολικό της. Ο Πασπάτης υποστήριξε ότι θα έπρεπε να ταυτιστεί με το μοναστήρι των Αγίων Μηνοδώρας, Νυμφοδώρας και Μητροδώρας, που ιδρύθηκε στο πρώτο μισό του 14ου αιώνα κοντά στην Πύλη του Ρωμανού από κάποιο Φωκά Μαρούλη.⁴ Η ταύτιση αυτή, που βασίζεται μόνο στην εγγύτητα του κτηρίου με την προαναφερθείσα πύλη, παραμένει οπωσδήποτε υποθετική.

Το παρεκκλήσι μετατράπηκε σε τζαμί από το Mustafa Çavuş, αξιωματούχο του Μωάμεθ Β΄.