1. Νεανικά χρόνια – Σπουδές

Γιος του Παναγιώτη Χατζή Κυριάκογλου και της Ευδοξίας Θ. Γιαζητσόγλου, ο Θεόδωρος Κυριακίδης γεννήθηκε στην Τραπεζούντα στις 5 Ιουλίου του 1831. Ουσιώδεις πληροφορίες για το οικογενειακό του περιβάλλον δε διαθέτουμε, θα πρέπει πάντως η οικογένειά του να ήταν αρκετά εύπορη και καλλιεργημένη για τα δεδομένα της εποχής, αν κρίνουμε από το γεγονός ότι πρώτος δάσκαλός του υπήρξε ο ίδιος ο παππούς του, ο Χατζή Γρηγόρης Χατζή Κυριάκογλου. Αφού έμαθε την Πινακίδα, την Οκτώηχο και το ψαλτήριο, ο νεαρός Θεόδωρος προβιβάστηκε το 1840 στο ελληνικό σχολείο του Φροντιστηρίου, στο οποίο φοίτησε μέχρι τον Ιούνιο του 1846, με δασκάλους τον Περικλή Τριανταφυλλίδη και τον Κωνσταντίνο Ξανθόπουλο. Συνέχισε δε τις γυμνασιακές του σπουδές στην Αθήνα, όπου στάλθηκε με υποτροφία της κοινότητας, και το Μάρτιο του 1849, χωρίς να περιμένει τη συμπλήρωση των μαθημάτων του Γυμνασίου, έκανε χρήση του δικαιώματος των ετεροχθόνων και εισήχθη μετά από εξετάσεις στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Δεν πρόλαβε όμως να ολοκληρώσει τις σπουδές του, καθώς το Σεπτέμβριο του ίδιου έτους κλήθηκε να επιστρέψει στη γενέτειρά του προς κάλυψη των αναγκών του Φροντιστηρίου.

2. Εκπαιδευτική δράση

Στο Φροντιστήριο άρχισε τις παραδόσεις τον Ιανουάριο του 1850 υπό τη διεύθυνση του Περικλή Τριανταφυλλίδη, αλλά μόλις δύο μήνες αργότερα αναγκάστηκε να παραιτηθεί λόγω του χαμηλού μισθού που του έδινε η σχολική εφορεία. Ανέλαβε τότε τη διεύθυνση τουελληνικού σχολείου Κερασούντος και παρέμεινε στη θέση αυτή για ένα έτος, με το πέρας του οποίου προσκλήθηκε ξανά στην Τραπεζούντα υπό τη διεύθυνση του Σ. Λεφάκη, αφού ο Τριανταφυλλίδης είχε απολυθεί. Βρισκόμαστε στα δύσκολα εκείνα χρόνια του Φροντιστηρίου κατά τα οποία ενδοκοινοτικές συγκρούσεις, με αφορμή την εκλογή των συμβούλων της Πολιτικής Κάσας, διαχώριζαν τους Τραπεζούντιους σε δύο παρατάξεις¹ και επέφεραν, μεταξύ άλλων, δυσλειτουργίες στα του Φροντιστηρίου λόγω κομματισμού της εφορείας του. Η επιστροφή του Κωνσταντίνου Ξανθόπουλου από τη Γερμανία το 1852 και η απόφασή του να διατηρήσει τον Κυριακίδη ως δεύτερο δάσκαλο επέφεραν όξυνση των πνευμάτων μεταξύ των δύο αντίπαλων κομμάτων, καθώς αυτό που υποστήριζε τον Τριανταφυλλίδη επέμενε για το διορισμό του. Ακολούθησε παραίτηση του διευθυντή Ξανθόπουλου αλλά και του Κυριακίδη, ο οποίος ποτέ πια δε θέλησε να διδάξει στην Τραπεζούντα «καίπερ πλειστάκις προσκληθείς ως διευθυντής του Φροντιστηρίου επειδή εφρόνει ότι εν Τραπεζούντι διδάσκων τις πιθανόν είναι και τους συγγενείς ακόμη αυτού να έχη εναντίους».² Έφυγε τότε στην Κωνσταντινούπολη και εγκαταστάθηκε στο Φανάρι, για να διδάξει στο αγιοταφίτικο μετόχι. Η φήμη που απέκτησε εκεί έφερε το διορισμό του ως καθηγητή μαθηματικών και χρονολογίας στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, όπου παρέμεινε επί εννέα έτη, εκτελώντας συγχρόνως χρέη βιβλιοθηκάριου και καταγινόμενος με την κατάταξη των χειρογράφων της βιβλιοθήκης, των οποίων μάλιστα συνέταξε λεπτομερή κατάλογο. Όμως το 1862 –για λόγους οικονομίας– καταργήθηκαν μεταξύ άλλων τα μαθηματικά και ο Κυριακίδης αναγκάστηκε να αποχωρήσει από τη Θεολογική Σχολή. Από εκεί και έπειτα τον συναντούμε σε πολλά σχολεία της Κωνσταντινούπολης: στην Εμπορική Σχολή της Χάλκης, στην Eνοριακή του Πέραν, στην Ξυλόπορτα, στη Χρυσούπολη και το 1870 ως ειδικό καθηγητή μαθηματικών στο νεοϊδρυθέν γυμνάσιο της Χαλκηδόνας. Για το δάσκαλο Κυριακίδη γράφει ο γιος του Επαμεινώνδας: «Πανταχού όπου εδίδαξε κατέλιπε τας αρίστας των εντυπώσεων, το εύληπτον δε της διδασκαλίας του και το αγαστόν του ήθους του και της καρδίας του η αγαθότης, επί πάσι δε οι αφελείς και πρόθυμοι και αφιλοκερδείς τρόποι του προσεπόρισαν αυτώ πληθύν φίλων εκτιμώντων εν αυτώ την ευφυΐαν και την ευγένειαν».³

3. Συγγραφικό και κοινωνικό έργο

O Κυριακίδης, βέβαια, δεν περιορίστηκε στη διδασκαλία. Υπήρξε ο συνιδρυτής της παλαιότερης εφημερίδας της Κωνσταντινούπολης, της Επταλόφου, στην οποία αρθρογράφησε ανώνυμα κατά το πρώτο έτος της έκδοσής της, ενώ έγραψε και κάποια άρθρα για το Νεολόγο, μεταξύ των οποίων και το «Εκδρομή εις Νίκαιαν», μια περιγραφή της αρχαίας Νίκαιας. Το 1872 εξέδωσε το βιβλίο Βίος του Θεοδώρου Στουδίτου του Oμολογητού, με εισαγωγή που αναφερόταν στο φλέγον την εποχή εκείνη ζήτημα του βουλγαρικού σχίσματος. Η κύρια όμως ειδικότητά του ήταν τα χρονολογικά ζητήματα, γύρω από τα οποία έγραψε άρθρα στο ημερολόγιο O χρόνος και την πολύκροτη μελέτη Περί ημερολογίου, όπου «απεκαλύπτοντο τα υποκρυπτόμενα σχέδια της καθολικής προπαγάνδας, αφ’ ετέρου δε κατεδεικνύοντο και του Γρηγοριανού ημερολογίου αι ατέλειαι».⁴ Η μελέτη, που μεταφράστηκε στα ρουμανικά με την ευκαιρία των σχεδίων μεταρρύθμισης του Ιουλιανού ημερολογίου από τον ηγεμόνα της Ρουμανίας Στούρτζα, απαγορεύτηκε στη χώρα αυτή, προκαλώντας πολύ θόρυβο και συζητήσεις γύρω από το θέμα. Εκπαιδευτικός και συγγραφέας, ο Κυριακίδης συμμετείχε επίσης ενεργά στα κοινά, αντιπροσωπεύοντας την Τραπεζούντα κατά τις πατριαρχικές εκλογές και ασκώντας επιρροή σε ζητήματα εθνικής και εκκλησιαστικής φύσεως, όπως το βουλγαρικό σχίσμα ή η διευθέτηση του ζητήματος της ίδρυσης της μητρόπολης Ροδοπόλεως, περίσταση κατά την οποία επισκέφτηκε, για πρώτη και μοναδική φορά από την παραίτησή του, την ιδιαίτερη πατρίδα του. Πέθανε στην Κωνσταντινούπολη το 1878 από καρδιακό νόσημα.