1. Τοπογραφία
Στα βόρεια του Bebek (αρχαίο Ασώματον), στη δυτική (δηλαδή ευρωπαϊκή) ακτή των στενών του Βοσπόρου, υψώνεται το κάστρο, ακριβώς κάτω από την περιοχή του παλαιού Robert College, του σημερινού Boğaziçi Üniversitesi (Πανεπιστήμιο Βοσπόρου). Είναι προσανατολισμένο στον άξονα βορρά-νότου και διαμορφώθηκε σαν ισοσκελές τρίγωνο.1 Οι εξωτερικοί τοίχοι του, περί τα δεκαπέντε μέτρα ψηλοί και με πάχος πάνω από ένα μέτρο, ενσωματώνουν τους μικρούς πύργους και τους προμαχώνες, αλλά τα βασικά του στηρίγματα είναι τρεις μεγάλοι πύργοι: ένας στην κεντρική είσοδο, ένας στο βορρά (Μαύρος πύργος) και ένας στη νότια γωνία (πύργος του Ρόδου), στην κορυφή υψώματος. Οι διαστάσεις του φρουρίου είναι σχεδόν 250 μέτρα μήκος (από βορρά προς νότο), ενώ το πλάτος κυμαίνεται από 50 έως 100 μέτρα. Ο υψηλότερος (νότιος) πύργος του κάστρου υψώνεται περισσότερο από 70 μέτρα πάνω από τη στάθμη της θάλασσας. Οι εσωτερικές κατασκευές περιλάμβαναν μια μεγάλη και ένα τζαμί. 2. Iστορικός ρόλος Το κάστρο δεσπόζει σε ένα φυσικό έξαρμα στον κόλπο Bebek, το στενότερο σημείο του Βοσπόρου (700 μέτρα), το σημείο που ευλόγως επιλεγόταν για τη διάβαση των στενών. Κατά την εκστρατεία του ενάντια στους Σκύθες το 512 π.Χ. ο Πέρσης βασιλιάς Δαρείος κατασκεύασε τη θρυλική γέφυρα με τα πλοία του στο σημείο αυτό, ώστε να εξασφαλίσει τη διάβαση ενός στρατεύματος περίπου 700.000 ανδρών. Ο Δαρείος παρακολούθησε τα πάντα καθισμένος στην ευρωπαϊκή πλευρά, σε ένα θρόνο λαξευμένο μέσα στο βράχο, στο λόφο όπου βρίσκεται σήμερα ο βόρειος πύργος του κάστρου. Άλλη μια πλωτή γέφυρα δημιουργήθηκε στο ίδιο σημείο για τον αυτοκράτορα Ηράκλειο, προκειμένου να περάσει στην Κωνσταντινούπολη το 636. Ο πατέρας του Μωάμεθ Β΄, ο Μουράτ Β΄ (1421-1451), είχε περάσει το στρατό του από την Ασία πάνω σε γενουατικά πλοία, καθ’ οδόν προς τη μάχη της Βάρνας, το 1444.
Ο Μωάμεθ είχε καταγράψει τη θέση αυτή στην αρχή της βασιλείας του, το 1451, όταν, μετά την εκστρατεία του στην Ανατολία, θέλησε να διασχίσει τον Ελλήσποντο (Δαρδανέλια) προς την τότε πρωτεύουσά του Αδριανούπολη, στην ευρωπαϊκή πλευρά. Τότε ο χριστιανικός στόλος είχε εμποδίσει το πέρασμά του κι έτσι αναγκάστηκε να συνεχίσει προς το Βόσπορο, όπου πέρασε από το σημείο αυτό χωρίς να συναντήσει αντίσταση. Ο νεαρός σουλτάνος αντιλήφθηκε ότι το μέρος αυτό αποτελούσε νευραλγικό σημείο, από το οποίο θα μπορούσε να ελεγχθεί ο Βόσπορος. Ήδη, από τη δεκαετία του 1390, στην πρώτη πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους, ο προπάππος του Μωάμεθ, σουλτάνος Βαγιαζήτ Α΄ (1389-1403), είχε κατασκευάσει ένα μικρό φρούριο στην ασιατική πλευρά, γνωστό σήμερα ως Anadolu Hisar (το «Ανατολικό Κάστρο» ή το «Κάστρο της Ανατολής»), το οποίο ονομάστηκε αργότερα από τους Τούρκους Akçe ή Güzel Hisar (το «Άσπρο» ή «Όμορφο» Κάστρο). Ο Μωάμεθ εντόπισε μια θέση στην ευρωπαϊκή πλευρά, ακριβώς απέναντι, την οποία θεώρησε την κατεξοχήν κατάλληλη για την κατασκευή ενός αντίστοιχου, αν όχι πιο φιλόδοξου, δικού του φρουρίου. Ελέγχοντας τα στενά θα μπορούσε να απειλήσει τους δρόμους ανεφοδιασμού της Κωνσταντινούπολης, ερχόμενος έτσι πιο κοντά στο στόχο του να μετατρέψει την παλαιά βυζαντινή πόλη σε οθωμανική πρωτεύουσα.
Έχοντας οργανώσει με εντατικό ρυθμό τα σχέδιά του κατά τη διάρκεια του χειμώνα, ο Μωάμεθ ήταν έτοιμος περί τα μέσα του Μαρτίου του 1452. Συγκέντρωσε στην Καλλίπολη ένα στολίσκο από 24 πολεμικές γαλέρες και γαλιότες, καθώς και 16 πλοιάρια ανεφοδιασμού, και τα έστειλε στη θέση που είχε επιλέξει. Τα εκεί υπάρχοντα χριστιανικά κτήρια, συμπεριλαμβανομένης της εκκλησίας του Αγίου Μιχαήλ που βρισκόταν στην περιοχή, κατεδαφίστηκαν για να εξασφαλιστούν δομικά υλικά, η ποσότητα των οποίων αυξήθηκε με φορτία που ήλθαν από αλλού. Ένα συνεργείο από περίπου 5.000 εργάτες άρχισε τις εργασίες στις 15 Απριλίου. Ο σουλτάνος προώθησε ένα κλίμα άμιλλας, αναθέτοντας την κατασκευή των μεγάλων πύργων του κάστρου στους βεζίρηδες, ενώ ο ίδιος κράτησε την υψηλή εποπτεία της κατασκευής των ενδιάμεσων τοίχων. Η απειλή από το εγχείρημα αυτό έγινε απολύτως κατανοητή από τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο ΙΑ΄ και τους τρομοκρατημένους υπηκόους του. Σημειώθηκαν άσχημες συμπλοκές ανάμεσα σε ντόπιους και στους Τούρκους στρατιώτες. Αφού απέτυχε στις διπλωματικές διαμαρτυρίες, ο αυτοκράτορας περιορίστηκε στην αποστολή τροφίμων και δώρων στους εργάτες. Όμως και αυτή η κίνηση δεν απέδωσε, και οι τελευταίοι απεσταλμένοι του αποκεφαλίστηκαν.
Η κατασκευή ολοκληρώθηκε με εκπληκτική ταχύτητα, μέχρι τις 31 Αυγούστου 1452. Πριν επιστρέψει στην Αδριανούπολη, ο Μωάμεθ εγκατέστησε μια φρουρά 400 ανδρών και τοποθέτησε στην ακτή τρία μεγάλα πυροβόλα πρωτοφανούς μεγέθους, ικανά, όπως ειπώθηκε, να ρίχνουν οβίδες βάρους έως 600 λίβρες. Αυτά τα όπλα είχαν κατασκευαστεί από τον αποστάτη οπλουργό που σχεδίασε αργότερα το πυροβόλο το οποίο χρησιμοποιήθηκε ενάντια στα τείχη της ίδιας της Κωνσταντινούπολης. Με αυτά τα όπλα τοποθετημένα στη θέση τους, ο σουλτάνος διατράνωσε τον έλεγχό του επί των στενών. Επέβαλε σε όλα τα διερχόμενα πλοία, με την απειλή της βύθισης, να σταματούν εκεί για έλεγχο και να πληρώνουν τέλη. Το πέρασμα μεταξύ Αιγαίου και Μαύρης θάλασσας ήταν κρίσιμο για την προσοδοφόρα ναυτιλία των Ιταλών εμπόρων, ειδικά των Γενουατών και των Βενετών· ήταν επίσης ζωτικής σημασίας για τον ανεφοδιασμό της Κωνσταντινούπολης με σιτάρι. Τρία ενετικά σκάφη αψήφησαν την απειλή στις αρχές του Νοέμβρη. Δύο ξέφυγαν από τα πυρά των κανονιών, αλλά το τρίτο βυθίστηκε από ευθύβολο χτύπημα. Όσα μέλη του πληρώματος επέζησαν από το ναυάγιο αποκεφαλίστηκαν, ενώ ο καπετάνιος, ονόματι Antonio Rizzo, εκτελέστηκε με ανασκολοπισμό. Η δημόσια έκθεση των ακρωτηριασμένων σωμάτων τους υπογράμμισε το μήνυμα του σουλτάνου. Το Rumeli Hisar επιβεβαίωσε έτσι το αρχικό τουρκικό όνομά του Bogaz Kesen, δηλαδή «Λαιμοκοπή». Ο σουλτάνος έστρεψε τώρα την προσοχή του στην οργάνωση της επικής πολιορκίας της ίδιας της Κωνσταντινούπολης, προκειμένου αυτή να ξεκινήσει την ερχόμενη άνοιξη.2
3. Μεταγενέστερη ιστορία Το Rumeli Hisar ήταν ουσιαστικά κάστρο για την εξυπηρέτηση ενός και μοναδικού στόχου: Αποτέλεσε ένα φόβητρο και φυλάκιο εναντίον της Κωνσταντινούπολης κατά τους τελευταίους μήνες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, ενώ χρησίμευσε και ως βάση για τις τουρκικές επιχειρήσεις στην πολιορκία του 1453. Έκτοτε, την κυριαρχία του Βόσπορου ανέλαβαν τα τουρκικά πολεμικά πλοία. Εφόσον το Anadolu Hisar δε χρησίμευε πλέον, εγκαταλείφθηκε και σταδιακά κατέρρευσε. Το Rumeli Hisar αποτέλεσε κάποιο διάστημα την έδρα της τοπικής φρουράς και φυλακή, ειδικά για τους ξένους αιχμαλώτους. Τελικά εγκαταλείφθηκε κι αυτό, ενώ στο εσωτερικό του άρχισε να αναπτύσσεται οικισμός. Το 1953, για τους εορτασμούς των 500 χρόνων από την άλωση της Κωνσταντινούπολης, το παλαιό κάστρο αναστηλώθηκε και διαμορφώθηκε σε μνημείο ανοιχτό για το κοινό. Σώζονται κάποια μέρη του μιναρέ, ενώ ο χώρος όπου βρισκόταν η παλαιά κινστέρνα έχει γίνει υπαίθριο θέατρο. Εκεί δίνονται οι παραστάσεις του Φεστιβάλ Ισταμπούλ. Η δεύτερη (1988) από τις δύο σύγχρονες γέφυρες της πόλης που διασχίζουν το Βόσπορο έχει χτιστεί στα βόρεια του κάστρου και φέρει το όνομα του Κατακτητή. |