Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Κωνσταντινούπολη

αναλυτική αναζήτηση

 ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
z
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Αναζήτηση με το γράμμα ΑΑναζήτηση με το γράμμα ΒΑναζήτηση με το γράμμα ΓΑναζήτηση με το γράμμα ΔΑναζήτηση με το γράμμα ΕΑναζήτηση με το γράμμα ΖΑναζήτηση με το γράμμα ΗΑναζήτηση με το γράμμα ΘΑναζήτηση με το γράμμα ΙΑναζήτηση με το γράμμα ΚΑναζήτηση με το γράμμα ΛΑναζήτηση με το γράμμα ΜΑναζήτηση με το γράμμα ΝΑναζήτηση με το γράμμα ΞΑναζήτηση με το γράμμα ΟΑναζήτηση με το γράμμα ΠΑναζήτηση με το γράμμα ΡΑναζήτηση με το γράμμα ΣΑναζήτηση με το γράμμα ΤΑναζήτηση με το γράμμα ΥΑναζήτηση με το γράμμα ΦΑναζήτηση με το γράμμα ΧΑναζήτηση με το γράμμα ΨΑναζήτηση με το γράμμα Ω

Μίλιον στην Κωνσταντινούπολη

Συγγραφή : Μίχου Ελένη (3/10/2007)

Για παραπομπή: Μίχου Ελένη, «Μίλιον στην Κωνσταντινούπολη», 2007,
Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Κωνσταντινούπολη
URL: <http://www.ehw.gr/l.aspx?id=10882>
Μίλιον στην Κωνσταντινούπολη (7/7/2009 v.1) Milion in Constantinople (8/8/2009 v.1) 
 

1. Γενικά

Το Μίλιον1 στην Κωνσταντινούπολη ήταν αρχικά μία στήλη από την οποία ξεκινούσε η Μέση οδός.2 Στη συνέχεια, στο χώρο της στήλης αυτής υψώθηκε ένα τετράγωνο οικοδόμημα, με θόλο που στηριζόταν σε μαρμάρινους κίονες. Αποτελούσε το σημείο από όπου μετρούνταν το μήκος όλων των οδών και οι αποστάσεις του ανατολικού τμήματος της αυτοκρατορίας.3 Στη συνέχεια, όχι μόνο το κτήριο αλλά όλη η περιοχή στα δυτικά του Αυγουσταίου καλούνταν Μίλιον.

2. Τοπογραφικά

Η ακριβής τοποθεσία του Μιλίου δεν είναι γνωστή, πιθανότατα όμως βρισκόταν στα ΒΔ της Αγίας Σοφίας και στα δυτικά του Αυγουσταίου.4 Ορθωνόταν στην αφετηρία της Μέσης οδού, και από εκεί ο δρόμος κατευθυνόταν προς το Φόρο του Κωνσταντίνου στα δυτικά, ενώ στα βόρεια προς τα θερμά λουτρά του Ζευξίππου. Στο σημείο όπου η Μέση οδός καταλήγει στη σημερινή πλατεία της Αγίας Σοφίας (Aya Sofya Meydani) και στρέφεται προς τη λεωφόρο Alemdar αποκαλύφθηκε μία αψίδα και μία στήλη, που κατά τους ανασκαφείς πρέπει να ανήκουν στο Μίλιον, το οποίο, απ’ ό,τι εικάζεται, πρέπει να βρισκόταν εδώ. Η κύρια πρόσοψή του στρεφόταν προς την ανατολή, προς την πλευρά του Αυγουσταίου. Εδώ υπήρχε μια τοποθεσία επιστρωμένη με μάρμαρο, το «πλακωτόν του Μιλίου» ή «μαρμαρωτόν». Το τμήμα της Μέσης οδού που βρισκόταν μπροστά από το Μίλιον ονομαζόταν «αγορά του Μιλίου».5

Ετυμολογικά ο όρος προέρχεται από τη λατινική λέξη mille, μονάδα μέτρησης μήκους που αντιστοιχεί σε περίπου 1.500 μέτρα (από το mille passus, χίλια βήματα του Ρωμαίου στρατιώτη).6 Κατ’ επέκταση, τα μιλιάρια ήταν στήλες κατά μήκος των ρωμαϊκών δρόμων που πάνω τους ήταν χαραγμένες πληροφορίες όπως οι αποστάσεις από την πρωτεύουσα αλλά και μεταξύ των πόλεων, οι οποίες δηλώνονταν με αριθμό, οι περιοχές τις οποίες διέσχιζε ο δρόμος, αλλά και το όνομα του κατασκευαστή του δρόμου, καθώς και του αυτοκράτορα στον οποίο ήταν αφιερωμένο το έργο. Το σύστημα αυτό εισήχθη από τον Ιούλιο Καίσαρα και τελειοποιήθηκε από τον Αύγουστο.7 Ο τελευταίος ανήγειρε το Miliarium aureum, μια επιχρυσωμένη μαρμάρινη στήλη στο κεντρικό φόρουμ της Ρώμης, από το οποίο ορίζονταν οι αποστάσεις προς τις πόλεις της αυτοκρατορίας. Πρέπει να αναφερθεί ότι όλες οι μεγάλες πόλεις των επαρχιών είχαν το δικό τους miliarium aureum.

3. Το Μίλιον στις πηγές

Το κτίσμα μνημονεύεται συχνά στις βυζαντινές πηγές, καθώς επρόκειτο για ένα από τα σημεία αναφοράς της Κωνσταντινούπολης. Βρισκόταν εξάλλου στην περιοχή της Αγίας Σοφίας και του Αυγουσταίου, εκεί όπου συνέβαιναν πολλά σημαντικά γεγονότα και χτυπούσε η καρδιά της πρωτεύουσας.

Εκείνος που κατά κόρον αναφέρεται στο Μίλιον είναι ο Κωνσταντίνος Ζ΄ Πορφυρογέννητος, ο οποίος στο έργο του Περί βασιλείου τάξεως σημειώνει ότι το κτίσμα αυτό ήταν σημαντικό για την εθιμοτυπία της αυτοκρατορικής αυλής.8 Παραθέτει τις ονομασίες «μαρμαρωτόν» ή «πλακωτόν του Μιλίου» αλλά και «καμάρα» ή «φουρνικό». Tο Μίλιον αναφέρεται επίσης στα Πάτρια Κωνσταντινουπόλεως, ένα συμπίλημα που αφορά τα δημόσια οικοδομήματα, την τοπογραφία και τις παραδόσεις της Κωνσταντινούπολης. Τόσο στις Παραστάσεις9 όσο και στα Πάτρια του Ψευδο-Κωδινού10 γίνεται λόγος για τα αγάλματα που κοσμούσαν το μνημείο. Το Μίλιον αναφέρεται ως πύλη του αρχαίου (ίσως του σεβηριανού) τείχους. Ο Κεδρηνός στην ιστορία του περιγράφει το μνημείο ως διπλή θριαμβική αψίδα, ενώ αναφέρεται και αυτός στα αγάλματα που το κοσμούσαν, απαριθμώντας μεταξύ άλλων και τους ανδριάντες δύο Ρωμαίων αυτοκρατόρων.11 Εκτός όμως από τα αγάλματα, στο Μίλιον στήθηκε τον 6ο αιώνα και το ωρολόγιο του Ιουστινιανού Α΄.12

Αρκετοί Βυζαντινοί χρονογράφοι αναφέρονται σε γεγονότα που συνέβησαν στο Μίλιον. Φαίνεται ότι ενίοτε εκτελούνταν εκεί δημόσια ποινές, κρίνοντας από τους αποκεφαλισμούς για τους οποίους γράφει ο Θεοφάνης στη Χρονογραφία του,13 αλλά και την τύφλωση του Γεωργίου Πηγάνη κατ’ εντολήν του Μιχαήλ Γ΄ στο Μίλιον.14 Για διάφορα γεγονότα στο Μίλιον κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Αλεξίου Β΄ Κομνηνού, του Ισαακίου Β΄ Αγγέλου και του γιου του Αλεξίου Δ΄, καθώς και του Αλεξίου Ε΄ Δούκα Μούρτζουφλου, κάνει λόγο στο έργο του και ο Νικήτας Χωνιάτης.15

4. Περιγραφή και ιστορία του μνημείου

Το Μίλιον οικοδομήθηκε από το Μεγάλο Κωνσταντίνο κατά το πρώτο μισό του 4ου αιώνα, κατά μίμηση του Miliarium aureum του Αυγούστου,16 στο πλαίσιο της μεταφοράς του κέντρου βάρους της αυτοκρατορίας από τη Δύση στην Ανατολή. Από τότε η μέτρηση των αποστάσεων γινόταν από την Κωνσταντινούπολη. Η αρχική στήλη χρυσού πλαισιώθηκε με τετράπυλο, του οποίου οι αψίδες ήταν σταυροειδώς διατεταγμένες, ενώ το κεντρικό τετράγωνο στεγαζόταν με τρούλο.17 Το δάπεδο ήταν υπερυψωμένο και η πρόσβαση γινόταν με μνημειακή κλίμακα. Στο δάπεδο πακτώνονταν οι κίονες που έφεραν το θόλο.18 Η θέση του μνημείου στην περιοχή της Μέσης, του Αυγουσταίου και της Αγίας Σοφίας συνηγορούν για τη σημασία του στη ζωή της πόλης. Το ίδιο και η πληθώρα αγαλμάτων που το κοσμούσαν, σύμφωνα με τις πηγές.19 Ήδη κατά το πρώτο μισό του 4ου αιώνα το κτήριο το κοσμούσαν αγάλματα της Τύχης, του Κωνσταντίνου και της Ελένης με το σταυρό ανάμεσά τους, ανδριάντες των αυτοκρατόρων Τραϊανού και Αδριανού έφιππων, καθώς και του Θεοδοσίου Β΄.

Τον 6ο αιώνα ο Ιουστινιανός Α΄ τοποθέτησε εκεί ένα ηλιακό ρολόι, ενώ επί Ιουστίνου Β΄ (565-578) κατασκευάστηκαν αγάλματα της συζύγου του Σοφίας, της κόρης του Αραβίας και της ανιψιάς του Ελένης.20

Στο πρώτο μισό του 8ου αιώνα, και ενώ ήδη το μνημείο κοσμούνταν με ψηφιδωτές παραστάσεις των έξι Οικουμενικών Συνόδων, ο αυτοκράτορας Βαρδάνης Φιλιππικός, οπαδός του μονοθελητισμού ο ίδιος, για να αντιταχθεί στην απόφαση της Στ΄ Οικουμενικής Συνόδου, που καταδίκαζε το μονοθελητισμό, εξέδωσε διάταγμα σύμφωνα με το οποίο μόνο οι πέντε πρώτες Οικουμενικές Σύνοδοι επρόκειτο να αναπαρασταθούν στις αψίδες του Μιλίου. Η παράσταση της Στ΄ Οικουμενικής Συνόδου καταστράφηκε και τη θέση της κατέλαβε ψηφιδωτό με τον αυτοκράτορα και τον Πατριάρχη Σέργιο. Ο διάδοχος του Βαρδάνη Αναστάσιος Β΄ πρόσθεσε εκ νέου ψηφιδωτή παράσταση της Στ΄ Οικουμενικής Συνόδου, όμως αργότερα ο Κωνσταντίνος Ε΄ αντικατέστησε και πάλι το ψηφιδωτό με παράσταση αρματοδρομίας του ευνοούμενού του αρματοδρόμου Ουρανικού.21

Το Μίλιον αποτελούσε κομβικό σημείο μέσα στη βασιλεύουσα, από το οποίο περνούσε καθημερινά μεγάλο πλήθος. Αποτελούσε εθιμοτυπικό σταθμό πολλών αυτοκρατορικών πομπών, το σημείο όπου ο αυτοκράτορας δεχόταν τις τιμές των Βενέτων ή των Λευκών. Λόγω της θέσης του αλλά και της κατασκευής του φαίνεται ότι μπορούσε να αποτελέσει ορμητήριο σε περιόδους στάσεων·22 αυτό συνέβη τον 6ο αιώνα, στη στάση του Νίκα, και στο τέλος του 11ου αιώνα, οπότε διεξήχθησαν εκεί συγκρούσεις μεταξύ του Νικηφόρου Γ΄ Βοτανειάτη και του Αλεξίου Α΄ Κομνηνού.

Στη μεγάλη πυρκαγιά που κατέστρεψε την πόλη το 1204 κατά τη διάρκεια της άλωσης από τους Σταυροφόρους, το Μίλιον παραδόθηκε στις φλόγες.23 Στο τέλος του 13ου αιώνα με αυτοκρατορικό διάταγμα η περιοχή πέρασε στη δικαιοδοσία της Αγίας Σοφίας.

Το Μίλιον δε φαίνεται ότι προσέλκυε πλέον την προσοχή των προσκυνητών και των ταξιδιωτών που επισκέπτονταν την Κωνσταντινούπολη. Στις αρχές του 15ου αιώνα, ο Buondelmondi απλώς υπαινίσσεται την ύπαρξη του μνημείου, ενώ το 16ο αιώνα ο Pierre Gylles αναφέρεται στο Μίλιον σαν να επρόκειτο για ένα μνημείο που είχε πλέον χαθεί.24 Για το τέλος του μνημείου δεν είναι τίποτα γνωστό. Στις ανασκαφές του 1967-1968 ήρθαν στο φως θεμέλια τοίχου κι ένας μαρμάρινος κίονας με τη βάση του, που όμως δεν επιτρέπουν να γίνει μια συνολική αποκατάσταση της εικόνας του κτίσματος.25

1. Απαντώνται επίσης οι ονομασίες «Μιλιάριον», «αψίς» ή «καμάρα του Μιλίου», «φουρνικόν του Μιλίου» αλλά και «έμβολος του Μιλίου», βλ. Πασπάτης, Α.Γ., Τα Βυζαντινά Ανάκτορα και τα πέριξ αυτών Ιδρύματα. Μεθ’ ενός χάρτου τοπογραφικού (Αθήναι 1885), σελ. 102-103.

2. Oxford Dictionary of Byzantium 2 (New York – Oxford 1991), σελ. 1346, βλ. λ. “Mese” (A. Kazhdan).

3. Talbot Rice, D., Constantinople: Byzantium – Istanbul (London 1965), σελ. 18.

4. Πασαδαίος, Α., Ο Πατριαρχικός Οίκος του Οικουμενικού θρόνου (Θεσσαλονίκη 1976), σελ. 45.

5. Guilland, R., Étude de Topographie de Constantinople Byzantine (Berlin – Amsterdam 1969), σελ. 29.

6. Oxford Dictionary of Byzantium 2 (New York – Oxford 1991), σελ. 1.373, βλ. λ. “Milion” (A. Kazhdan). 

7. Smith, W., A Dictionary of Greek and Roman Antiquities (London 1875), σελ. 762-763.

8. Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, Περί βασιλείου τάξεως, Reiske, J.J. (επιμ.), De cerimoniis aulae byzantinae I (CSHB, Bonn 1829). Εκτενή αναφορά στο κείμενο του Πορφυρογέννητου για το Μίλιον κάνει ο Αντωνιάδης, Ε.Μ., Έκφρασις της Αγίας Σοφίας2 1 (Αθήνα 1983), σελ. 53-54.

9. Παραστάσεις Σύντομοι Χρονικαί, Preger, T. (επιμ.), Scriptores originum Constantinopolitarum 1 (Leipzig 1901, ανατ. 1975), σελ. 31-32, 38, 41-42.

10. Ψευδο-Κωδινός, Πάτρια Κωνσταντινουπόλεως, Preger, T. (επιμ.), Scriptores originum Constantinopolitarum 2 (Leipzig 1907, ανατ. 1975), σελ. 141, 166, 206-207.

11. Γεώργιος Κεδρηνός, Σύνοψις ιστοριών, Bekker, I. (επιμ.), Georgius Cedrenus Ioannes Scylitzae ope 1 (CSHB, Bonn 1838), σελ. 564.

12. Γεώργιος Κεδρηνός, Σύνοψις ιστοριών, Bekker, I. (επιμ.), Georgius Cedrenus Ioannes Scylitzae ope 1 (CSHB, Bonn 1838), σελ. 650· Θεοφάνης, Χρονογραφία, de Boor, C. (επιμ.), Theophanes Chronographia (Leipzig 1883), σελ. 216.

13. Θεοφάνης, Χρονογραφία, de Boor, C. (επιμ.), Theophanes Chronographia (Leipzig 1883), σελ. 420, 442.

14. Γεώργιος Μοναχός, Χρονικόν, de Boor, C. – Wirth, P. (επιμ.), Georgii Monachi Chronicon 2 (Leipzig 1978), σελ. 745. Πρβλ. Συμεών Λογοθέτης, Χρονογραφία, Bekker, I. (επιμ.), Leonis Grammatici Chronographia (CSHB, Bonn 1842), σελ. 247.

15. Νικήτας Χωνιάτης, Χρονική Διήγησις, van Dieten, J. (επιμ.), Nicetae Choniatae Historia (CFHB 11.1, Berlin 1975), σελ. 235-236, 554-555, 572.

16. Müller-Wiener, W., Bildlexikon zur Topographie Istanbuls (Tübingen 1977), σελ. 216.

17. Πασαδαίος, Α., Ο Πατριαρχικός Οίκος του Οικουμενικού θρόνου (Θεσσαλονίκη 1976), σελ. 46. Επίσης βλ. Janin, R., Constantinople Byzantine. Développement Urbain et Répertoire Topographique2 (Paris 1964), σελ. 103 και Mango, C., The Brazen House. A Study of the Vestibule of the Imperial Palace of Constantinople (Copenhagen 1959), σελ. 47.

18. Πασπάτης, Α.Γ., Τα Βυζαντινά Ανάκτορα και τα πέριξ αυτών Ιδρύματα (Αθήνα 1885), σελ. 103.

19. Janin, R., Constantinople Byzantine. Développement Urbain et Répertoire Topographique2 (Paris 1964), σελ. 103-104.

20. Müller-Wiener, W., Bildlexikon zur Topographie Istanbuls (Tübingen 1977), σελ. 216.

21. Guilland, R., Étude de Topographie de Constantinople Byzantine (Berlin – Amsterdam 1969), σελ. 28. Πρβλ. Mango, C., Βυζάντιο. Η Αυτοκρατορία της Νέας Ρώμης2 (Αθήνα 1990), σελ. 313· Mango, C., The Art of the Byzantine Empire. 312-1453. Sources and Documents (New Jersey 1972), σελ. 141, 153.

22. Guilland, R., Étude de Topographie de Constantinople Byzantine (Berlin – Amsterdam 1969), σελ. 28-29.

23. Guilland, R., Étude de Topographie de Constantinople Byzantine (Berlin – Amsterdam 1969), σελ. 29-30.

24. H αναφορά του Buondelmonti δε θα πρέπει να εκληφθεί ως ασφαλής απόδειξη επιβίωσης του μνημείου μέχρι τις μέρες του, Guilland, R., Étude de Topographie de Constantinople Byzantine (Berlin – Amsterdam 1969), σελ. 30.

25. Müller-Wiener, W., Bildlexikon zur Topographie Istanbuls, Byzantion –  Konstantinupolis – Istanbul bis zum Beginn d. 17. Jh (Tübingen 1977), σελ. 218.
     
 
 
 
 
 

Δελτίο λήμματος
 
press image to open photo library
 

>>>
 
 
 
 
 
 

copyright © 2008, ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Το έργου συγχρηματοδοτείται σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.