αναστασιματάριο
Μουσικό βιβλίο που περιέχει τα αναστάσιμα στιχηρά ιδιόμελα και τα ανατολικά της Οκτωήχου ή της Παρακλητικής. Συνηθέστερα κάθε ήχου προτάσσονται τα ομόηχα κεκραγάρια. Στο τέλος του βιβλίου προστέθηκαν τα ια´ εωθινά δοξαστικά. Το Αναστασιματάριο ήταν αρχικά τμήμα του Στιχηραρίου˙ ως αυτόνομος κώδικας διαδίδεται από το ιζʹ αιώνα και μετά.

δοξαστάριο
Μουσικό βιβλίο που περιέχει τα στιχηρά ιδιόμελα και τα θεοτοκία των εορτών του ενιαυτού, του Τριωδίου και του Πεντηκοσταρίου, των οποίων προηγείται η μικρή δοξολογία Δόξα Πατρί... Και νυν και αεί.

ειρμολογικό μέλος
Ένα από τα τρία είδη της μελοποιίας. Ως ειρμολογικό μέλος εννοείται το σύντομο μέλος των τροπαρίων του Ειρμολογίου και κατ’ επέκτασιν και των άλλων τροπαρίων, ιδίως του Αναστασιματαρίου, των προλόγων και των στίχων.

ειρμολόγιο
Το μουσικό βιβλίο που περιέχει κατά τάξιν και κατ’ ήχον τους ειρμούς των κανόνων, και τους αναστάσιμους και τους άλλους των δεσποτικών και θεομητορικών και μεγάλων αγίων εορτών. Εκτός των ειρμών των κανόνων, περιλαμβάνει και τους κατ’ ήχον προλόγους των στιχηρών προσομοίων, τα κατ’ ήχον καθίσματα, τα κατ’ ήχον αντίφωνα και τα εξαποστειλάρια.

ειρμολόγιο καλοφωνικό
Μουσικό βιβλίο που ανθολογεί τους καλοφωνικούς ειρμούς κατ’ ήχον διατεταγμένους, και μια σειρά κατ’ ήχον κρατημάτων, συντεθέντων για να ψάλλονται στο τέλος των καλοφωνικών ειρμών, ως συμπλήρωμα αυτών. Το μέλος των καλοφωνικών ειρμών έχει επιτηδευμένο πλατυσμό των ειρμολογικών θέσεων, με πανηγυρικό χαρακτήρα και με σκοπό να ψάλλεται κατά τη διανομή του αντιδώρου στο τέλος της Θείας Λειτουργίας, αλλά και «εις τράπεζαν και εις ευθυμίαν». Το καλοφωνικό ειρμολογικό μέλος είναι δημιούργημα του ιζ´ αιώνα και ιδίως του β´ μισού.

ηχήματα
Το μέλος των ασήμαντων συλλαβών (χιχι, νιιι, νενα κ.ά.) που χρησιμεύουν για να πλατύνουν τη σύνθεση, στην αρχή και ενδιάμεσα αυτής. Στην αρχή μάλιστα το ήχημα χρησιμεύει για να επιβάλει τον ήχο του μέλους.

καλλωπισμός
Η έντεχνη, πλατιά και επιτηδευμένη ανάπτυξη του παραδεδομένου μέλους, η νέα αισθητική αντίληψη στη δομή της μελωδίας.

κράτημα
Μέλος με άσημες συλλαβές, που χρησιμεύουν για να παρατείνουν, να κρατούν τη μελωδία μιας σύνθεσης. Οι μελωδίες είναι πλούσιες και πρωτότυπες, απαλλαγμένες από τον περιορισμό ενός καθορισμένου βιβλικού ή υμνογραφικού κειμένου.

λαμπαδάριος, ο
Αριστερός ψάλτης σε ορθόδοξη εκκλησία, μέλος του κατώτερου κλήρου.

λειτουργικά
Σύστημα ύμνων που ψάλλονται κατά το δεύτερο μέρος της Θείας Λειτουργίας, συγκεκριμένα κατά τον ασπασμό και την αγία αναφορά (Πατέρα, Υιόν και άγιον Πνεύμα..., Έλεον ειρήνης..., Άγιος, άγιος, άγιος, Κυριος σαβαώθ...). Είναι μελοποιημένα σε όλους τους ήχους και κατά διαφόρους μελοποιητικούς τρόπους.

μάθημα
Με τον όρο αυτό χαρακτηρίζονται οι καλοφωνικές συνθέσεις της βυζαντινής μελοποιίας και δηλώνεται η αργή, έντεχνη και καλοφωνική μεταχείριση αυτών, άρα και η δυσκολία για την εκμάθηση και την ψαλμώδηση αυτών, και η πολύμοχθη μαθητεία κοντά σε έναν δάσκαλο της μουσικής. Ως μαθήματα νοούνται οι καλοφωνικοί στίχοι, τα καλοφωνικά στιχηρά, τα καλοφωνικά κοντάκια και οι υπόλοιπες καλοφωνικές συνθέσεις, όπως προσόμοια, απολυτίκια, 15σύλλαβα ποιήματα, κατανυκτικά κ.ά.

μαθηματάριο
Μουσικό βιβλίο που περιέχει τα μαθήματα. Ως αυτόνομος κώδικας παρουσιάζεται το α´ μισό του ιε´ αιώνα και αποτελεί ανάπτυξη των ενοτήτων της Παπαδικής.

νέα Μέθοδος
Το σημειογραφικό σύστημα που καθιερώθηκε με τη μεταρρύθμιση των Τριών Διδασκάλων (Γρηγορίου, Χουρμουζίου και Χρυσάνθου) το 1814 και ισχύει μέχρι σήμερα. Κύρια χαρακτηριστικά γνωρίσματα της Νέας Μεθόδου ήταν η αχρήστευση όλων σχεδόν των υποστάσεων και πέντε σημαδοφώνων, η δημιουργία νέων σημαδιών και η μεταγραφή των παλαιών μελών στο νέο γραφικό σύστημα.

νέι
Είδος φλάουτου περσικής καταγωγής, το σημαντικότερο πνευστό όργανο της κλασικής οθωμανικής μουσικής. Ιδιαίτερα σημαντικό στη μουσική του τάγματος των μεβλεβήδων δερβίσηδων.

παπαδική
Το κυριότερο βιβλίο της ψαλτικής τέχνης και ειδικότερα του παπαδικού είδους μελών. Σε αυτή περιέχεται το σταθερό ρεπερτόριο των ακολουθιών του Εσπερινού και του Όρθρου και της Θείας Λειτουργίας. Η αρχική της διαμόρφωση έγινε τον ιδ´ αιώνα (κώδικας ΕΒΕ 2458, έτος 1336). Το μουσικό αυτό βιβλίο γνώρισε μεγάλη διάδοση τόσο στη Βυζαντινή όσο και στη Μεταβυζαντινή περίοδο.

παπαδικό μέλος
Ένα από τα τρία είδη μελοποιίας. Είναι το πλέον επιτηδευμένο και μελισματικό μελοποιητικό γένος, σε σχέση προς το στιχηραρικό και το ειρμολογικό. Το παπαδικό μέλος συνίσταται από πλατειές μουσικές θέσεις στην ίδια συλλαβή του ψαλμικού κειμένου.

στιχηραρικό μέλος
Πρόκειται για το μέλος των στιχηρών ιδιομέλων, των τροπαρίων δηλ. που κατά την ψαλμώδησή τους προψάλλεται ένας στίχος, από τους τελευταίους του ψαλμού, που ψαλμωδείται ολόκληρος κατά στίχο από τους δύο χορούς ψαλτών. Διακρίνεται σε παλαιό και νέο στιχηραρικό μέλος. Παλαιό είναι το μέλος της καθαυτό βυζαντινής παραδόσεως και της παραδόσεως του ιζ´ αιώνα και νέο αυτό της παραδόσεως του β´ μισού του ιη´ αιώνα.

στιχηράριο
Το μουσικό βιβλίο που περιέχει τα στιχηρά ιδιόμελα των εορτών του Μηνολογίου, Τριωδίου και Πεντηκοσταρίου. Η παλαιά μελοποίησή του παραδίδεται ανώνυμη. Από τα μέσα του ιζ´ αιώνα έχουμε τον καλλωπισμό του παλαιού μέλους από το Χρυσάφη το νέο και το Γερμανό Νέων Πατρών. Από την εποχή αυτή ξεκινά η κατάτμηση του περιεχομένου του Στιχηραρίου και η παράδοση των αποσπασθέντων τμημάτων σε ανεξάρτητους και αυτοτελείς κώδικες (Τριώδιο-Πεντηκοστάριο, Δοξαστάριο, Ανθολόγιο Στιχηραρίου, Αναστασιματάριο κ.ά.).

ταμπουράς, ο
Είδος λαούτου με μακρύ μπράτσο, η απεικόνιση των τάστων του οποίου χρησιμοποιήθηκε ευρέως σε βιβλία θεωρίας της κοσμικής μουσικής.