1. Βυζαντινή περίοδος

Η συνοικία Χάσκιοϊ βρίσκεται στις βόρειες όχθες του Κεράτιου κόλπου, απέναντι από το Φανάρι και τον Μπαλατά (Μπαλάτ). Η περιοχή που καλύπτει το σημερινό Χάσκιοϊ μαρτυρείται ότι κατοικήθηκε τουλάχιστον από τον 6ο αιώνα. Η περιοχή αναφέρεται ως Αρεοβίνδου ή Αραβίνδου, ονομασία την οποία πήρε από έναν ευγενή που είχε χτίσει στο χώρο αυτό τη θερινή του κατοικία. Η περιοχή πήρε το όνομα Πικρίδιο στα τέλη του 8ου αιώνα από τη μεγάλη μονή του Πικριδίου την οποία ανήγειρε ο πρωτοσπαθάριος Ιωάννης Πικρίδιος. Οι πολυάριθμες μονές και οι πολλές εκκλησίες που είχαν ιδρυθεί στην περιοχή (μονή Λυκαόνων, Ευτυχίου, Αγίας Ματρώνας, Γαλακρήνων κτλ.) μαρτυρούν για τη σπουδαιότητα του Πικριδίου στα βυζαντινά χρόνια.¹

2. Οθωμανική περίοδος

2.1. Το Χάσκιοϊ στο 15ο και στο 19ο αιώνα

Μετά την Άλωση το Πικρίδιο ονομάστηκε Χάσκιοϊ (Hasköy). Κατά την Οθωμανική περίοδο η περιοχή, που ονομάζεται και Αγία Παρασκευή λόγω της εκκλησίας, ήταν συνοικισμένη από Ρωμιούς και Αρμένιους, καθώς και πολλούς Εβραίους που εκτοπίστηκαν από το Εμίνονου όταν χτίστηκε το Γενί ή Βαλιντέ τζαμί στα τέλη του 16ου αιώνα.² Όμως ακόμα και πριν από την εγκατάσταση των συγκεκριμένων Εβραίων από το Εμίνονου στην περιοχή, ζούσαν εκεί αρκετοί Εβραίοι ήδη από τη βυζαντινή περίοδο.³

Το Χάσκιοϊ αποτελούσε μια από τις σημαντικότερες εβραϊκές περιοχές της Κωνσταντινούπολης. Στην περιοχή ζούσαν Σεφαραδίτες, Ρωμανιώτες, Ασκεναζίμ, αλλά και Καραΐτες. Σύμφωνα με τον Εβλιγιά Τσελεμπί, στο 17ο αιώνα στο Χάσκιοϊ κατοικούσαν περίπου 11.000 Εβραίοι, γεγονός που κάνει τον περιηγητή να το παρομοιάσει με τη Θεσσαλονίκη. Σύμφωνα πάντα με τον Εβλιγιά Τσελεμπί, οι Ρωμιοί της περιοχής κατοικούσαν σε δύο γειτονιές-μαχαλάδες και οι Αρμένιοι σε μια.⁴ Οι Αρμένιοι που ζούσαν εκεί ήταν στην πλειονότητά τους μετανάστες από το Έγιν της Ανατολής και ασχολούνταν με οικοδομικά επαγγέλματα.⁵ Ο Εβλιγιά Τσελεμπί αναφέρει ότι στην περιοχή υπήρχαν 50 βυρσοδεψεία και 100 καπηλειά.⁶ Σύμφωνα με το Σκαρλάτο Βυζάντιο, το Χάσκιοϊ «συνοικείται μέρος μεν υπό Γραικών τε και Αρμενίων, κεραμιδοποιών και καπήλων το πλείστον, μέρος δε, το πολυανθρωπότερον, υπό Ιουδαίων, μετοικισθέντων ενταύθα από του Τελωνείου, περί το οποίον ήσαν τέως συνωκισμένοι, ότε εκτίζετο το Γενή-Βαλιδέ-τζαμίον».⁷

Το 1688 ενταφιάζεται στο Πικρίδιο ο Μέγας Ρήτωρ του Πατριαρχείου Μανουήλ ο Καρυοφύλλης. Από τότε το χωριό θα παραμείνει στενά συνδεδεμένο με το λεγόμενο «αρχοντικό» νεκροταφείο. Το νεκροταφείο αυτό, ευρισκόμενο ακριβώς απέναντι από το Φανάρι, σε αντίθεση με τα «λαϊκά» νεκροταφεία της Ζωοδόχου Πηγής και του Εγρί-καπού, αποτελεί για μεγάλο χρονικό διάστημα τον επισημότερο χώρο ταφής των Ορθοδόξων στην Κωνσταντινούπολη. Εδώ ενταφιάστηκαν πολλοί πατριάρχες, αρχιερείς, ηγεμόνες και λόγιοι.⁸ Λόγω της απαγόρευσης του ενταφιασμού σε περιβόλους ναών το 1865, ο τελευταίος ενταφιασμός χρονολογείται στο 1866. Στο νεκροταφείο σώζονται σήμερα ελάχιστοι τάφοι: οι περισσότεροι καταστράφηκαν με το πέρας του χρόνου ενώ πολλοί χρησιμοποιήθηκαν τον περασμένο αιώνα για την επικάλυψη του δαπέδου του ναού και για την ανέγερση του κωδωνοστασίου.⁹

2.1.1. Εκκλησιαστικά κτίσματα – σχολεία

Στην περιοχή Χάσκιοϊ εκκλησιαστικό κτίσμα αφιερωμένο στην αγία Παρασκευής υπήρχε ήδη από τους Βυζαντινούς χρόνους. Μετά την Άλωση το μικρό αυτό παρεκκλήσι μετατρέπεται σε ναό. Το μεγαλύτερο τμήμα της σημερινής εκκλησίας χτίστηκε στο χώρο όπου βρισκόταν ο αρχικός ναός του 15ου αιώνα. Το 1724, με χορηγία που είχε παραχωρήσει ο Κωνσταντίνος Βασσάραβας Βραγγοβάνου (Constantin Basarab Brâncoveanu) όταν ήταν οσποδάρος της Βλαχίας, και άλλων Φαναριωτών ξεκινάει η ανέγερση της εκκλησίας της Αγίας Παρασκευής που ολοκληρώνεται το 1752. Το 1833 ανακαινίστηκε ο ναός και πήρε τη σημερινή του μορφή. Η εκκλησία είναι χτισμένη στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής και έχει ένα σχετικά ογκώδες κωδωνοστάσιο. Έχει μεγάλο νάρθηκα, που συγκοινωνεί με το γυναικωνίτη, ο οποίος καταλαμβάνει ολόκληρο το χώρο του νάρθηκα.¹⁰

Η ορθόδοξη κοινότητα του Χάσκιοϊ είχε και δύο αγιάσματα. Στο Αϊναλί Καβάκ (Aynalı Kavak) βρίσκεται το αγίασμα του Αγίου Παντελέημονα. Το ομώνυμο αγίασμα του ναού της Αγίας Παρασκευής βρίσκεται ανάμεσα σε ορθόδοξα, μουσουλμανικά και εβραϊκά νεκροταφεία, στο λόφο Τσικσαλίν (Çıksalın), στην οδό Kalaycı Bahçe. Το λιθόκτιστο βυζαντινό αγίασμα αποτελεί λείψανο αρχαίου υδραγωγείου.¹¹ Σύμφωνα με τον Ερέμια Τσελεμπί Κιομουρτζιάν, το 17ο αιώνα οι Εβραίοι της περιοχής, στο πλαίσιο διακοινοτικών ανταγωνισμών, προσπαθούσαν να δυσφημίσουν και να υποβαθμίσουν το αγίασμα της Αγίας Παρασκευής που αποτελούσε κέντρο προσέλευσης των Ρωμιών αλλά και των Μουσουλμάνων.¹²

2.2. Το Χάσκιοϊ στον 20ό και στον 21ο αιώνα

Ο ναός της Αγίας Παρασκευής του Χάσκιοϊ υπέστη σοβαρές ζημιές στα επεισόδια της 6ης-7ης Σεπτεμβρίου 1955 και ανακαινίστηκε το 1958.

Η σταδιακή μετατόπιση μετά το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο του ρωμαίικου πληθυσμού της Πόλης από τις συνοικίες του Κεράτιου και των τειχών προς το κέντρο (Σταυρόδρομι, Φερίκιοϊ και Ταταύλα), η οποία εντείνεται μετά τα γεγονότα της 6ης-7ης Σεπτεμβρίου 1955, επηρέασε αρνητικά και την κοινότητα του Χάσκιοϊ. Το δημοτικό σχολείο διέκοψε τη λειτουργία του ελλείψει μαθητών το 1973.¹³ Στη συνοικία πια δεν κατοικεί σχεδόν κανένας Ρωμιός. Το 2004 η χρήση της εκκλησίας παραχωρήθηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο στη ρουμανική κοινότητα της Κωνσταντινούπολης.¹⁴

2.2.1. Δημογραφία

Σύμφωνα με τα στοιχεία της ελληνικής πρεσβείας της Κωνσταντινούπολης, στις αρχές του 20ού αιώνα ο πληθυσμός της ορθόδοξης κοινότητας του Χάσκιοϊ ήταν περίπου 2.000 κάτοικοι.¹⁵ Το 1906 λειτουργούσε στην κοινότητα εξατάξια αστική σχολή και ένα εξατάξιο παρθεναγωγείο. Αδελφότητες του Χάσκιοϊ στο 19ο αιώνα αναφέρονται ηΑγαθοεργός το 1868, η Φιλεκπαιδευτική Αδελφότητα του Απόλλωνα το 1855 και του Αγίου Νικολάου το 1905.¹⁶ Σύμφωνα με μια πατριαρχική καταγραφή του έτους 1949, η ρωμαίικη κοινότητα του Χάσκιοϊ αποτελούνταν στα μέσα του 20ού αιώνα από 61 οικογένειες.¹⁷ Ο αριθμός επιβεβαιώνεται και από τα αρχειακά στοιχεία του Χριστόφορου Χρηστίδη, σύμφωνα με τα οποία το 1955 η κοινότητα αυτή αποτελούνταν από 60 οικογένειες και είχε ένα τριτάξιο δημοτικό σχολείο και μια φιλόπτωχο αδελφότητα.¹⁸ Το μεικτό δημοτικό του Χάσκιοϊ το εκπαιδευτικό έτος 1920/1921 είχε 157 μαθητές, ενώ το 1948/1949 είχε μόνο 13.¹⁹